Ο Ζέβγος ήταν το πρώτο θύμα. Η δολοφονία του οργανώθηκε “άνωθεν” και εκτελέστηκε “εν ψυχρώ”. Σε πλήρη ανταπόκριση με την απαίτηση και παρότρυνση “έγκυρων κύκλων” και “ΜΜΕ” της εποχής. “Βάλτε χέρι στους αρχηγούς”!.. Και σήμαινε “Ολοταχώς προς Εμφύλιο”!..
Σήμερα συμπληρώνονται 71 χρόνια από τη δολοφονία του στελέχους του ΚΚΕ, Γιάννη Ζέβγου. Τιμώντας τη μνήμη του, αναδημοσιεύουμε από το πλούσιο αρχείο του Ριζοσπάστη ένα κείμενο που έγραψε ο Γιώργης Μωραΐτης, με αφορμή τη συμπλήρωση -τότε- 50 χρόνων από τη δολοφονία του Ζέβγου.
Δεν κίνησα με κλάρες δάφνης να έβγω
για να σε προϋπαντήσω Γιάννη Ζέβγο,
σε δάσκαλο δε πρέπουν ταπεινό.
Στο μέτωπό σου εμπρός ανθρώπου θρέμμα
που η στόχαση τ’ αυλάκωσε και το αίμα
σκύβω με πόνο και το προσκυνώ
Γ. Κοτζιούλας
Ανεξίτηλη στη μνήμη η μορφή του, η εικόνα φρικτή… Αν και πέρασαν από τότε 50 χρόνια. (Και κάνουμε τώρα αφιέρωμα τιμής. Σε κλίμα και γεγονότα, στη γειτονιά μας, ανάλογα με τα τοτινά. Μια που τον πρώτο και τελευταίο λόγο τον έχουν τα ξένα αφεντικά).
Φεύγαμε στις 21 Μάρτη 1947, τρεις νεαροί, Ελασίτες, απ’ την Αθήνα, πρωί με το τρένο για το Δεύτερο Αντάρτικο. Τραβούσαμε για τον Παρνασσό. Κι άξαφνα σφίχτηκε η καρδιά μας, κι η ψυχή μας πλημμύρισε θλίψη. Στα περίπτερα του Σταθμού, που πήραμε ‘φημερίδες, τα πρωτοσέλιδα κρεμασμένα, ανάγγέλναν με χοντρούς τίτλους την τρομερή είδηση μιας στυγερής δολοφονίας. Κι ο “Ριζοσπάστης” είχε και το θύμα σε φωτογραφία, χτυπημένο με μια σφαίρα στον κρόταφο κι απ’ την τρύπα να τρέχει αίμα!…
Φεύγαμε στις 21 Μάρτη 1947, τρεις νεαροί, Ελασίτες, απ’ την Αθήνα, πρωί με το τρένο για το Δεύτερο Αντάρτικο. Τραβούσαμε για τον Παρνασσό. Κι άξαφνα σφίχτηκε η καρδιά μας, κι η ψυχή μας πλημμύρισε θλίψη. Στα περίπτερα του Σταθμού, που πήραμε ‘φημερίδες, τα πρωτοσέλιδα κρεμασμένα, ανάγγέλναν με χοντρούς τίτλους την τρομερή είδηση μιας στυγερής δολοφονίας. Κι ο “Ριζοσπάστης” είχε και το θύμα σε φωτογραφία, χτυπημένο με μια σφαίρα στον κρόταφο κι απ’ την τρύπα να τρέχει αίμα!…
Ηταν ο Γιάννης Ζέβγος. Ο γνωστός ηγέτης του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Επεφτε νεκρός, την προηγούμενη μέρα, στις 20 Μάρτη 1947, καταμεσήμερο, στη Θεσσαλονίκη, κοντά στην Αγιά Σοφιά. Κάτω απ’ τα δολοφονικά βόλια των εγκάθετων του ξενοστήρικτου μεταβαρκιζιανού κράτους.
Βρέθηκε στη συμπρωτεύουσα ως εκπρόσωπος του συνασπισμού των κομμάτων του ΕΑΜ, διαπιστευμένος στη Διεθνή Ερευνητική Επιτροπή του ΟΗΕ, που βρισκότανε στην Ελλάδα, εξετάζοντας τις συνθήκες και τις αιτίες του Εμφυλίου που άρχιζε. Δυο ώρες νωρίτερα, είχε πάει στα γραφεία της εφημερίδας “Αγωνιστής” και σύνταξε γράμμα προς την Επιτροπή, καταγγέλλοντας την τρομοκρατία και τους νέους διωγμούς. Πάλευε για την ειρήνευση, πάλευε για την ομαλή πολιτική εξέλιξη, πάλευε για την αποτροπή της γενίκευσης του Εμφυλίου.
Ενα από τα τελευταία του άρθρα είχε τίτλο “Οχι άλλο αίμα”. Τι ειρωνεία… Τα πλήρωσε με το αίμα του.
Ολοταχώς προς Εμφύλιο
Δεν είχαν περάσει ούτε 10 μέρες από τη θορυβώδη – με πρωτοφανείς τυμπανοκρουσίες – εξαγγελία, στις 12 Μάρτη 1947, του διαβόητου – απαίσιας μνήμης – “Δόγματος Τρούμαν”. Η, αλλιώς, του πακτωλού της “Βοήθειας”, που έταζαν “θα τρώμε με χρυσά κουτάλια” και βύθισαν τη χώρα μας στη χειρότερη (κι από την άλλη κατοχή) συμφορά και τον όλεθρο… Ο Ζέβγος ήταν το πρώτο θύμα. Η δολοφονία του οργανώθηκε “άνωθεν” και εκτελέστηκε “εν ψυχρώ”. Σε πλήρη ανταπόκριση με την απαίτηση και παρότρυνση “έγκυρων κύκλων” και “ΜΜΕ” της εποχής. “Βάλτε χέρι στους αρχηγούς”!.. Και σήμαινε “Ολοταχώς προς Εμφύλιο”!.. Ο κόσμος της αντίδρασης και του δοσολογισμού, το επίσημο, ξενόδουλο κράτος και παρακράτος των συμμοριών (που λυμαίνονταν την ύπαιθρο) ούτε ήθελαν ν’ ακούσουν για ομαλότητα και ειρήνευση. Με την υψηλή προστασία των Αγγλων, και τώρα των Αμερικανών, έσπρωχναν με όλα τα μέσα και πυροδοτούσαν τον Εμφύλιο. Δε δίσταζαν ακόμα και να εκτεθούν, με δολοφονίες και ανώτερων στελεχών, στα μάτια της διεθνούς κοινής γνώμης. Η εκτέλεση του Ζέβγου καταφανώς ήταν και πρόκληση προς την ίδια την Επιτροπή του ΟΗΕ.
Ταυτόχρονα με το Δόγμα Τρούμαν, άρχιζε κατά των ανταρτών η εφαρμογή του Σχεδίου, που έφερε την κωδική ονομασία “Τέρμινους”. Ο Ν. Ζαχαριάδης, ΓΓ του ΚΚΕ, που είχε καταγγείλει με άρθρο του στο “Ριζοσπάστη” (στις 21.3.47) τη δολοφονία του Ζέβγου, επανέρχεται με άλλο άρθρο (στις 4.4.47), με τίτλο “Αβυσσος άβυσσον επικαλείται” και γράφει:
“Αρχισε η “εαρινή εκστρατεία”. Η δολοφονία του Ζέβγου, οι σφαγές στο Γύθειο, η εκτέλεση του Μπαμπακά και οι ομαδικές δολοφονίες στη Θεσσαλονίκη είναι μόνο μερικά δείγματα… Πρόκειται για μια εύκολη αιματοχυσία σε βάρος του ειρηνικού πληθυσμού… Ο Ζέρβας, τόχει πιο εύκολο και βολικό να επιδίδεται σε λεονταρισμούς στη Βέροια και να οργανώνει προσωπικά τη δολοφονία του Ζέβγου στη Θεσσαλονίκη, παρά να βγει και να μετρηθεί με το στρατηγό Μάρκο και το στρατό του… Η ιμπεριαλιστική ανάμειξη του προέδρου Τρούμαν στα εσωτερικά μας, με τις εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια που τη συνοδεύουν αποθράσυνε και αποχαλίνωσε το μοναρχοφασισμό και την κυβέρνησή του…”
Τα δολάρια του αίματος
Δύο μέρες πριν τη δολοφονία του Ζέβγου (στις 18.3.47) ο διευθυντής του “Ριζοσπάστη” Κ. Καραγιώργης, σε κύριο άρθρο του, με τον παραπάνω τίτλο έγραφε:
“Ενα τρανό “Αχ” βγήκε με το λόγο του προέδρου Τρούμαν. “Πέστα Χρυσόστομε!”, ουρλιάζει ένα κύριο άρθρο – τό ίδιο άλλωστε που έβρισκε χρυσόστομο τον Αδόλφο Χίτλερ. Σε κάποιο θέατρο παίζεται κιόλας η επιθεώρηση: “Στείλε κι άλλα θείε Τρούμαν”. Αλαλάζουσα η ηχώ και αντήχηση απ’ το πανηγύρι της Δεξιάς. Κι από δίπλα βραχνή η ιησουίτικη έκρηξη “ευγνωμοσύνης” του Κέντρου. Εγινε θαύμα! Πλούσια τα ελέη του δολαρίου!..
Μα τα τωρινά δολάρια του θείου Τρούμαν δε θα μπορέσουν να μπαλώσουν τις τρύπες που είναι ανοιχτές. Και θ’ ανοίξουν κι άλλες τεράστιες τρύπες, για το λόγο ότι τα περισσότερα απ’ αυτά τα δολάρια θα διατεθούν για τον αλληλοσπαραγμό. Θα φουντώσει μ’ αυτά ακόμα αγριότερος εμφύλιος πόλεμος. Οσο για τους γλοιώδεις Γραικύλους, που τρίβουν τη λιπαρή κοιλιά τους, νόμισαν πως θα πουλήσουν την τιμή του ελληνικού λαού, που την κατέκτησε με τις τρομακτικές του θυσίες στο αλβανικό μέτωπο και στη μεγαλειώδη του εθνική Αντίσταση, με τα δολάρια της προδοσίας”.
Αλλά κι ο ίδιος ο Ζέβγος, στο άρθρο που προαναφέραμε (“Οχι άλλο αίμα”), τόνιζε με έμφαση:
“Στις εκκλήσεις, που έκαναν οι Λάκωνες, οι Ρουμελιώτες, οι Ευβοείς, οι Επτανήσιοι, οι γυναίκες, απάντησε η Β. Ελλάδα. “Πάντες πρέπει να αξιώσωσιν από πάντας εν ονόματι της σωτηρίας του έθνους την παύσιν του εμφυλίου πολέμου. Οχι άλλο αίμα. Οχι άλλοι τάφοι! Απευθύνομεν υστάτην και αγωνιώδην έκκλησιν προς όλους οι οποίοι πονούν την Ελλάδα”. Οι κάπηλοι του αίματος των Ελλήνων ξαναβρήκαν την ευκαιρία να βρίσουν τους πατριώτες που υπέγραψαν την έκκληση, όπως έβρισαν “Βουλγάρες” και τις γυναίκες της Αθήνας. Η έξαλλη αντιελληνική “εθνικοφροσύνη” πιστεύει ότι βρήκε καινούριο στήριγμα στην αμερικανική “προστασία” για να παρατείνει το εγκληματικό της έργο. Ομως, το αίμα των Ελλήνων είναι απείρως πολυτιμότερο και από τις λίρες των Αγγλων και από τα αμερικάνικα δολάρια, που αποτελούν το ιδεώδες της “εθνικοφροσύνης””.(Υπογράμμιση δική μας).
Αδύνατο ν’ αποφύγει κανείς τον πειρασμό ν’ αφήσει στη “λησμονιά” τον αξέχαστο Σπήλιο, το χρονογράφο του “Ρ”. Αντιγράφουμε από τις “Σφυριές” (22.3.47) μόνο μια φράση:
“Η σφαίρα που πέρασε και τρύπησε την καρδιά του Ζέβγου ξεκίνησε από πολύ μακριά… Αν έχουν την περιέργεια να σκύψουν απάνω της τα μέλη του ΟΗΕ θα δουν τα “δακτυλικά αποτυπώματα” της “έξωθεν ενίσχυσης”. Της μόνης έξωθεν ενίσχυσης που έρχεται και δρα σ’ αυτό τον βασανισμένο τόπο”.
Πολιτική δολοφονία
Η δολοφονία του Ζέβγου ξεσήκωσε κύμα αγανάκτησης και οργής σε όλη την Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό. Είχαμε ένα μεγάλο πολιτικό έγκλημα που εξυφάνθηκε και εκτελέστηκε κατά τα χιτλερικά πρότυπα. Οι ένοχοι φοβισμένοι, με αστυνομική διαταγή, απαγόρευσαν ακόμα και την κηδεία. Η κυβέρνηση Μάξιμου τα είχε εντελώς χαμένα. Αντιπροσωπεία του ΕΑΜ από τους Σιάντο, Γαβριηλίδη, Κριτικά κ.ά. επισκέφτηκε τον πρωθυπουργό και τους δύο αντιπροέδρους Σ. Βενιζέλο και Κ. Τσαλδάρη. Διαμαρτυρήθηκε έντονα. Και έθεσε θέμα απομάκρυνσης από την κυβέρνηση των Γ. Παπανδρέου (υπουργού Εσωτερικών) και Ν. Ζέρβα (υπουργού Δημόσιας Τάξης), “των δύο σημαιοφόρων της υπερδυναμικής πολιτικής κατά των αντιπάλων”, όπως ανέφερε σχετική ανακοίνωση.
Οσο όμως κι αν εντάθηκε ακόμα περισσότερο το τρομοκρατικό όργιο, το έγκλημα δεν μπόρεσε να συγκαλυφθεί. Το παρασκήνιο της σκηνοθεσίας ξεσκεπάστηκε. (Και θυμίζει. Θα το σημειώσουμε εδώ. Τη δολοφονία – το 1963 – του Γρ. Λαμπράκη. Τηρουμένων, βέβαια, των χρονικών, αλλά και “εκσυγχρονιστικών” αναλογιών. Αλλά και την πρόσφατη απόπειρα κατά Εφραιμίδη και Θεωνά, ευρωβουλευτών του ΚΚΕ). Πιάστηκε ο δολοφόνος Χρ. Βλάχος και προέβη σε ομολογίες. Ορισμένοι άλλοι της ομάδας, που ήρθε από το Μπούλκες, έφεραν στη δημοσιότητα τα συγκλονιστικά στοιχεία. Αποκαλύφθηκαν πλήρως και οι ηθικοί αυτουργοί.
Οσο όμως κι αν εντάθηκε ακόμα περισσότερο το τρομοκρατικό όργιο, το έγκλημα δεν μπόρεσε να συγκαλυφθεί. Το παρασκήνιο της σκηνοθεσίας ξεσκεπάστηκε. (Και θυμίζει. Θα το σημειώσουμε εδώ. Τη δολοφονία – το 1963 – του Γρ. Λαμπράκη. Τηρουμένων, βέβαια, των χρονικών, αλλά και “εκσυγχρονιστικών” αναλογιών. Αλλά και την πρόσφατη απόπειρα κατά Εφραιμίδη και Θεωνά, ευρωβουλευτών του ΚΚΕ). Πιάστηκε ο δολοφόνος Χρ. Βλάχος και προέβη σε ομολογίες. Ορισμένοι άλλοι της ομάδας, που ήρθε από το Μπούλκες, έφεραν στη δημοσιότητα τα συγκλονιστικά στοιχεία. Αποκαλύφθηκαν πλήρως και οι ηθικοί αυτουργοί.
Ο παλαίμαχος κομμουνιστής Γιώργης Δημητράκος, σε βιβλίο του, αναφέρει:
“Στις 3 Απριλίου 1947 – είχε μεσολαβήσει ο ξαφνικός θάνατος του βασιλιά Γεωργίου Β – ξαναήρθε στην επιφάνεια το θέμα.
Ο “Ριζοσπάστης” δημοσίευσε το γράμμα του Ν. Σιδηρόπουλου, πρωτοσέλιδο οκτάστηλο. Στο ερώτημα “Ποιος σκότωσε το Ζέβγο;”, δινόταν απάντηση. “Ο Ζέρβας, το Γ Σώμα Στρατού, η Ασφάλεια, η ΕΣΑ οργάνωσαν τη δολοφονία”.
Το γράμμα (επίσης) του Χ. Γκιαουρίδη, άλλου μετανοημένου μέλους της ίδιας συμμορίας, έριχνε νέο φως στην υπόθεση. (Να σημειωθεί ότι στην αποκάλυψη του εγκλήματος σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε ο Σταύρος Δημητράκος, αδελφός του συγγραφέα, που εκτελέστηκε το 1948). Ποικίλες ήταν οι αντιδράσεις από το αντίπαλο στρατόπεδο. Η “Ακρόπολις”, 4.4.47, χαρακτήρισε τα καταγγελλόμενα “μυθιστόρημα νοσηράς φαντασίας”. Το “Εθνος”, 5.6.47, δημοσίευσε ανακοίνωση του Γ Σώματος που προσπαθούσε να δικαιολογήσει το στρατωνισμό της συμμορίας στους θαλάμους του ως μέτρο προστασίας των φυγάδων του Μπούλκες (“Απολογισμός και Απολογία – επί του φοβερού βήματος”” (Σελ. 153 – 154).
Ο “Ριζοσπάστης” δημοσίευσε το γράμμα του Ν. Σιδηρόπουλου, πρωτοσέλιδο οκτάστηλο. Στο ερώτημα “Ποιος σκότωσε το Ζέβγο;”, δινόταν απάντηση. “Ο Ζέρβας, το Γ Σώμα Στρατού, η Ασφάλεια, η ΕΣΑ οργάνωσαν τη δολοφονία”.
Το γράμμα (επίσης) του Χ. Γκιαουρίδη, άλλου μετανοημένου μέλους της ίδιας συμμορίας, έριχνε νέο φως στην υπόθεση. (Να σημειωθεί ότι στην αποκάλυψη του εγκλήματος σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε ο Σταύρος Δημητράκος, αδελφός του συγγραφέα, που εκτελέστηκε το 1948). Ποικίλες ήταν οι αντιδράσεις από το αντίπαλο στρατόπεδο. Η “Ακρόπολις”, 4.4.47, χαρακτήρισε τα καταγγελλόμενα “μυθιστόρημα νοσηράς φαντασίας”. Το “Εθνος”, 5.6.47, δημοσίευσε ανακοίνωση του Γ Σώματος που προσπαθούσε να δικαιολογήσει το στρατωνισμό της συμμορίας στους θαλάμους του ως μέτρο προστασίας των φυγάδων του Μπούλκες (“Απολογισμός και Απολογία – επί του φοβερού βήματος”” (Σελ. 153 – 154).
Η ζωή και το έργο του
Ο Γιάννης Ζέβγος (πραγματικό όνομα Γιάννης Ταλαγάνης) υπήρξε εξέχουσα προσωπικότητα του κομμουνιστικού και λαϊκού μας κινήματος. Από το βιογραφικό του, που δημοσίευσε ο “Ριζοσπάστης” (1.3.47) και η ΚΟΜΕΠ (Ιούνης ’47) αντλούμε μερικά σύντομα στοιχεία.
Γεννήθηκε το 1897 στη Δόριζα της Τρίπολης. Οικογένεια αγροτοκτηνοτροφική, φτωχή, 11μελής. Ο παππούς του, αγωνιστής του ’21. Στο στρατό το 1917. Δάσκαλος στο επάγγελμα. Το 1918, με το πρώτο Συνέδριο του Κόμματος, ένα εκκλησιαστικό περιοδικό παρέθετε κομμάτια από τις συζητήσεις και αποφάσεις και έκανε κριτική. Αυτές οι σοσιαλιστικές απόψεις – γράφει – που για πρώτη φορά διάβασα μού εμφάνισαν θερμή και ιδανική ατμόσφαιρα. Και άρχισα να προμηθεύομαι “Ριζοσπάστη” και “Εργατικό Αγώνα”. Το 1919, δάσκαλος στη Μακεδονία. Επισκέφτηκε το Εργατικό Κέντρο στη Θεσσαλονίκη, όπου και το Σοσιαλιστικό Τμήμα. Υστερα από λίγους μήνες, έγινε μέλος του Κόμματος. Δουλεύει στο διδασκαλικό συνδικαλιστικό κίνημα. Μετά την πτώση του Πάγκαλου, Β Γραμματέας στην Οργάνωση Αθήνας. Στο 6ο Συνέδριο εκλέγεται στην ΚΕ. Πιάστηκε, βασανίστηκε, κρατήθηκε στις φυλακές Κέρκυρας, Ακροναυπλίας. Το 1943 προσλήφθηκε στο ΠΓ και στη Γραμματεία. Στη 10η Ολομέλεια – Γενάρης ’44 – είναι εισηγητής (στη θέση του Δ. Γληνού, που είχε πεθάνει). Υπουργός στην Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας μέχρι τα Δεκεμβριανά. Από το 7ο Συνέδριο – Οκτ. ’45 – αναπληρωματικό μέλος του ΠΓ. Και μέλος της ηγεσίας του ΕΑΜ.
Στην ΚΟΜΕΠ (Ιούνης ’47) υπάρχει μακρύς κατάλογος βιβλιογραφίας του. (Βιβλία, έργα, μελέτες, άρθρα του, κριτικές. Με τους τίτλους και με τις υπογραφές του Ζέβγος, Πολύβιος, Αρκ-ινός ή με αρχικά ή ανυπόγραφα. Δημοσιευμένα στην ΚΟΜΕΠ ή στους “Νέους Πρωτοπόρους”). Συγγραφική παρουσία πλουσιότατη. Κι ανεκτίμητη κληρονομιά.
Στον αγώνα 1/4 του αιώνα
Τέλος, το λόγο τώρα στον Γιώργη Λαμπρινό. (Πάει κι αυτός στον Εμφύλιο, μαχητής στο ΔΣΕ). Από άρθρο του, σαν είδος νεκρολογίας, για τον Ζέβγο, στο “Ρίζο της Δευτέρας” (24.3.47).
“Το χώμα της Μακεδονίας, ποτισμένο με το αίμα του, το σκέπασε για πάντα… Αλλά μένει ανάμεσά μας ο πύρινος Λόγος του. Ενα πελώριο ηθικό ανάστημα κι ένα ακριβό πρότυπο αγωνιστικό. Μια βαθιά αγάπη για τον άνθρωπο και μια ασάλευτη πίστη στην Ιδέα για τον άνθρωπο… Σαν πνευματική προσωπικότητα, ένας φιλοσοφημένος νους. Μαρξιστής. Η ανάγκη μελέτης των νεοελληνικών προβλημάτων τον οδήγησε στην ιστορική ρίζα τους. Την επανάσταση του 1821. Οι πολύχρονες μελέτες του έδωσαν έναν ώριμο καρπό. Τη “Σύντομη μελέτη της νεοελληνικής ιστορίας”… Σαν αγωνιστική μορφή, αυτός ο αδύνατος, σχεδόν οστεώδης, με τη σκαμμένη όψη στοχαστικού ανθρώπου, πέρασε απ’ όλες τις σκληρές και πικρές δοκιμασίες του αγώνα του λαού, στη διάρκεια ενός τετάρτου περίπου του αιώνα. Και τις πέρασε παλικαρίσια”!
Το προσυπογράφουμε.
Γιώργης ΜΩΡΑΪΤΗΣ