ΨΗΦΙΑΚΗ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Εφιαλτικά σενάρια, βγαλμένα από τη ζούγκλα της αγοράς εργασίας, που έρχονται πιο κοντά με την ψηφιακή κάρτα εργασίας, την οποία ψήφισαν η κυβέρνηση ΝΔ, ο ΣΥΡΙΖΑ και τα άλλα αστικά κόμματα
Αποθήκη της «Amazon», όπου η τεχνολογία παρακολούθησης του χρόνου εργασίας και της συνολικότερης δραστηριότητας των εργαζομένων έχει ξεπεράσει κάθε προηγούμενο |
Σύμφωνα με τον υπουργό Εργασίας, αποτελεί την «πιο βασική αλλαγή του νομοσχεδίου», που «επιτρέπει να καταγράφονται με απόλυτη ακρίβεια και σε πραγματικό χρόνο οι ώρες εργασίας όλων των μισθωτών». Η κάρτα «θα μας επιτρέψει να εφαρμόσουμε μία σειρά από άλλες παρεμβάσεις, που προωθεί αυτό το νομοσχέδιο», ανάμεσα σε αυτά «η διευθέτηση του χρόνου εργασίας και η εξίσωση των υπερωριών σε βιομηχανία και υπηρεσίες».
Ο ενθουσιασμός του υπουργού δεν είναι τυχαίος. Η ψηφιακή κάρτα συνιστά μια ποιοτική αναβάθμιση των εργαλείων μέτρησης του χρόνου εργασίας προς όφελος της εργοδοσίας, ανοίγοντας νέες «λεωφόρους» για την εφαρμογή αντεργατικών μέτρων που περιμένουν τη σειρά τους να υλοποιηθούν. Οπως, για παράδειγμα, το σπάσιμο του χρόνου εργασίας σε «ενεργό» και «ανενεργό», που αυξάνει κατακόρυφα τον απλήρωτο χρόνο της δουλειάς, άρα και την εκμετάλλευση, τροφοδοτώντας τα κέρδη του κεφαλαίου.
Το κλειδί είναι η αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν η ολοένα και μεγαλύτερη ψηφιοποίηση και η ενσωμάτωση της τεχνολογίας σε εφαρμογές παρακολούθησης της εργασίας, όχι απλά σε επίπεδο καταμέτρησης του χρόνου αλλά και αποδοτικότητας του εργαζόμενου. Αυτά τα χαρακτηριστικά συνδυάζει η ψηφιακή κάρτα και γι' αυτό - όπως λέει και ο υπουργός - αποτελεί προϋπόθεση για την εφαρμογή του αντεργατικού οπλοστασίου που θεσμοθέτησε η κυβέρνηση.
Το μέτρο θα εφαρμοστεί σταδιακά, ξεκινώντας από τις τράπεζες, τους τηλεπικοινωνιακούς παρόχους και τις μεγάλες βιομηχανίες. Εως τις αρχές του 2022 θα είναι έτοιμη η «μήτρα», ενώ το πρώτο εξάμηνο του 2022 θα ξεκινήσει η εφαρμογή της.
Σύμφωνα με όσα έχουν γίνει γνωστά, η κάρτα θα συνδέει στην εξέλιξή της το σύστημα «ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ» με το κινητό τηλέφωνο ή τον υπολογιστή του κάθε εργαζόμενου, όπου θα καταμετρώνται σε πραγματικό χρόνο οι ώρες εργασίας.
Το σύστημα θα διαθέτει απεικόνιση όλων των νόμιμων ορίων υπερωριών, ημερήσιου χρόνου ανάπαυσης κ.λπ., ενώ ο μισθός θα απεικονίζεται και σε επίπεδο ώρας. Θα υπάρχουν προβλέψεις σε τεχνικό επίπεδο για ειδικές συνθήκες, όπως ενδεικτικά εργασίες εκτελούμενες έξω από την έδρα της επιχείρησης, επαγγελματικά ταξίδια, έκτακτη απουσία του εργαζόμενου για προσωπικούς λόγους κ.λπ.
Πρόκειται, με άλλα λόγια, για ένα υπερσύγχρονο μέσο καταγραφής της συνολικής δραστηριότητας του εργαζόμενου και μάλιστα «πρωτοπόρο» για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, καθώς αντίστοιχο δεν έχει εφαρμοστεί ενιαία σε επίπεδο χώρας ή κλάδου πουθενά στην Ευρώπη.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι οι τεχνικές ψηφιακής παρακολούθησης της εργασίας είναι άγνωστες στα μονοπώλια της ΕΕ. Το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει. Μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι σε κλάδους όπως οι Τηλεπικοινωνίες, η Ερευνα, η Πληροφορική, το Χρηματοπιστωτικό αξιοποιούν μια ευρεία γκάμα ψηφιακής παρακολούθησης της εργασίας, εφαρμόζοντας λογισμικό που διαμορφώνεται ανάλογα με τις ανάγκες της κερδοφορίας τους.
Σύμφωνα μάλιστα με σχετικές έρευνες, από το 51% των επιχειρήσεων της ΕΕ και της Βρετανίας που ανέφεραν πως εφαρμόζουν τεχνολογίες παρακολούθησης και ανάλυσης δεδομένων της εργασίας, το 24% ισχυρίστηκε ότι έκανε χρήση «για βελτίωση της διαδικασίας παραγωγής», το 5% για την παρακολούθηση της απόδοσης των εργαζομένων και το 22% για τους δύο αυτούς σκοπούς ταυτόχρονα.
Η χρήση ανάλυσης δεδομένων για την παρακολούθηση της απόδοσης των εργαζομένων είναι πιο διαδεδομένη στις Μεταφορές (36%) και λιγότερο διαδεδομένη στις Κατασκευές (20%). Επίσης, είναι πιο διαδεδομένη στις μεγάλες επιχειρήσεις (με περισσότερους από 250 εργαζόμενους) και λιγότερο στις μικρές (10 έως 49 εργαζόμενοι).
Η πλατφόρμα που διαμορφώνει το κράτος με την ψηφιακή κάρτα εργασίας, απαλλάσσει τον κάθε επιμέρους εργοδότη από το κόστος του λογισμικού, που δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητο. Ταυτόχρονα, οι τεχνολογίες αυτές είναι ιδιαίτερα ευέλικτες στη διασυνδεσιμότητα και πάνω τους μπορούν να «κουμπώσουν» πολλά ακόμα ψηφιακά εργαλεία για την παρακολούθηση της εργασίας.
Μια ματιά στις δυνατότητες που προσφέρει σήμερα η παγκόσμια ψηφιακή αγορά για τους εργοδότες αποκαλύπτει τις τρομακτικές «κερκόπορτες» που μπορεί να ανοίξει η εφαρμογή της κάρτας εργασίας.
Για παράδειγμα, ένα πρόσθετο λογισμικό που «κουμπώνει» στην πλατφόρμα τηλεργασίας «Webex» της «Cisco» είναι το «Monitask», με το οποίο ένας εργοδότης μπορεί να παρακολουθεί όλες τις δραστηριότητες των υπαλλήλων του, να λαμβάνει λεπτομερείς αναφορές και να μετράει τη συνολική παραγωγικότητα, όπως αναφέρει στην ιστοσελίδα του ο κατασκευαστής.
Επισημαίνει μάλιστα στους εργοδότες ότι «η κλοπή χρόνου είναι ένα κοινό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι εταιρείες με τους υπαλλήλους τους», ειδικά στις επιχειρήσεις που «επιτρέπουν στους υπαλλήλους τους να καταγράφουν τις ώρες εργασίας τους με μη αυτόματο τρόπο». Το «Monitask» δίνει τη δυνατότητα παρακολούθησης «κάθε λεπτού που αφιερώνει σε μια συγκεκριμένη εργασία ή σε ολόκληρο το έργο» ένας εργαζόμενος, καταγράφοντας τα κλικ ποντικιού, τα πατήματα πλήκτρων και την κύλιση, όπως και στιγμιότυπα (screenshot) οθόνης.
«Μπορείτε να δείτε τα στιγμιότυπα οθόνης στο διαδίκτυο και να τα αξιοποιήσετε ως αποδεικτικά στοιχεία για την εργασία. Δεν υπάρχει κατασκοπεία, και επωφελείστε από την πλήρη διαφάνεια» (!), αναφέρει η ιστοσελίδα προς τους πελάτες της. Ο χρόνος εργασίας καταγράφεται αυτόματα στα λεγόμενα «φύλλα κατανομής χρόνου (timesheets)», τα οποία έχουν τη δυνατότητα να «εντοπίζουν αυτόματα μη παραγωγικές ώρες».
Οι δυνατότητες αυτές δεν περιορίζονται ωστόσο μόνο στους χώρους δουλειάς, όπου ο υπολογιστής είναι το βασικό εργαλείο.
Η «Replicon», εταιρεία που αναπτύσσει εδώ και δεκαετίες αντίστοιχο λογισμικό, με πελάτες μεγάλες πολυεθνικές, όπως οι «FedEx», «Siemens», «Ernst & Young» και «British Gas», «λάνσαρε» πρόσφατα το λογισμικό της για τον κλάδο των Κατασκευών, με δυνατότητες καταγραφής του χρόνου εργασίας, των αμοιβών και του ανενεργού χρόνου, εστιάζοντας σε εφαρμογές για κινητά τηλέφωνα.
«Ο κατασκευαστικός κλάδος απαιτεί μια ολοκληρωμένη λύση που μπορεί να εφαρμόζει με συνέπεια υπερωρίες, διαλείμματα γευμάτων και άλλους εργατικούς νόμους όπου και αν δραστηριοποιούνται», ισχυρίζεται η εταιρεία και προσθέτει πως η εφαρμογή για κινητά με βασική λειτουργία την παρακολούθηση του χρόνου εργασίας «επιτρέπει στα συνεργεία να βελτιώνουν την παραγωγικότητα με ακριβή δεδομένα χρόνου εργασίας και παρακολούθηση τοποθεσίας, χρησιμοποιώντας σύγχρονη τεχνολογία, παρακολούθηση GPS και τεχνολογίες γεωγραφικής περίφραξης».
Μάλιστα, για να μειωθεί η ...«κλοπή χρόνου», το «έξυπνο ρολόι» στην εφαρμογή για τα κινητά τηλέφωνα των εργαζομένων μπορεί να ενεργοποιείται αυτόματα μέσω αναγνώρισης προσώπου ή ελέγχου φωτογραφιών!
Αλλη μια «πρωτοποριακή» δυνατότητα που δίνει η τεχνολογία στην παρακολούθηση των χώρων δουλειάς είναι το σύστημα έξυπνων καμερών «Meraki» της «Cisco», το οποίο συστήνεται ειδικά σε μικρές επιχειρήσεις. Ανάμεσα σε άλλα, οι «έξυπνες κάμερες» μπορούν να δημιουργήσουν «χάρτες θερμότητας κίνησης» που παρουσιάζουν, για παράδειγμα, «το πού συγκεντρώνονται οι άνθρωποι σε ένα χώρο γραφείων».
Η δυνατότητα ανίχνευσης και καταγραφής της κίνησης ανθρώπων και αντικειμένων γίνεται πιο ακριβής με την πάροδο του χρόνου, χάρη στη μηχανική μάθηση, ώστε ο εργοδότης να ξέρει και να καταγράφει ανά πάσα στιγμή πού βρίσκεται και τι κάνει μέσα στο χώρο ο εργαζόμενος!
Αντίστοιχη τεχνολογία που χρησιμοποιούσε αισθητήρες για την παρακολούθηση των κινήσεων και της δραστηριότητας των εργαζομένων στο γραφείο, έχει εφαρμόσει η βρετανική «Barclays». Το πρόγραμμα παρακολούθησης προσωπικού που έχει εγκαταστήσει στα κεντρικά γραφεία της στο Λονδίνο, καταγράφει το χρόνο που περνούν οι εργαζόμενοι στα γραφεία τους και παρακολουθεί ακόμα και τη διάρκεια των διαλειμμάτων τουαλέτας μέσω αισθητήρων θερμότητας.
Η «wearable» τεχνολογία (έξυπνα ρολόγια, βραχιόλια και γυαλιά με ενσωματωμένες δυνατότητες GPS και αισθητήρες που παρακολουθούν τις κινήσεις και την τοποθεσία και μετρούν τα βήματα και τους παλμούς) είναι μια άλλη αναδυόμενη «τάση» για την παρακολούθηση και καταγραφή της συνολικής δραστηριότητας των εργαζομένων.
Το πιο γνωστό παράδειγμα εφαρμογής τέτοιας τεχνολογίας είναι οι φορητοί σαρωτές που χρησιμοποιούνται στις αποθήκες της «Amazon» για την παρακολούθηση της απόδοσης των εργαζομένων (χιλιόμετρα που περπατήθηκαν, αντικείμενα που παραδίδονται ή συσκευάζονται), σε σχέση με τους στόχους παραγωγής, συμπεριλαμβανομένης της παρακολούθησης των διαλειμμάτων τουαλέτας.
Σύμφωνα με μια βρετανική έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2018 από την «Organise», το 74% των εργαζομένων της «Amazon» απέφευγαν να χρησιμοποιήσουν την τουαλέτα φοβούμενοι ότι θα λάβουν προειδοποιήσεις για μειωμένη απόδοση.
Τα πρώτα βήματα στους χώρους εργασίας κάνει και η χρήση βιομετρικών συσκευών. Η ασφαλιστική «Metlife» χρησιμοποιεί, για παράδειγμα, το «Cogito» σε τηλεφωνικά της κέντρα, ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης για την αξιολόγηση του τόνου της φωνής και της διάθεσης των εργαζομένων, με τα δεδομένα αυτά να χρησιμοποιούνται στη συνέχεια για την αξιολόγησή τους.
Το εφιαλτικό μέλλον που ετοιμάζουν για τους εργαζόμενους με τη γενικευμένη χρήση της τεχνολογίας όχι για τη βελτίωση των όρων δουλειάς και τη μείωση του χρόνου εργασίας, αλλά για την ένταση της εκμετάλλευσης και την επέκταση των μηχανισμών παρακολούθησης και τρομοκρατίας, θα έχει τρομερές συνέπειες σε κάθε πλευρά της επαγγελματικής, οικογενειακής, προσωπικής και κοινωνικής ζωής.
Είναι μάλιστα τόσο εξόφθαλμα καταστροφικές αυτές οι συνέπειες, που γίνονται αντικείμενο παρατήρησης ακόμα και από μηχανισμούς της ΕΕ, που μεριμνούν τάχα για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας.
Είναι χαρακτηριστικά τα όσα αναφέρει έκθεση του Eurofound, που κυκλοφόρησε το 2020, με τίτλο «Παρακολούθηση και εποπτεία των εργαζομένων: Οι προκλήσεις της ψηφιοποίησης»: «Ενώ αυτές οι τεχνολογίες μπορούν να συμβάλουν στη διασφάλιση της συμμόρφωσης με τις πολιτικές για τα διαλείμματα ανάπαυσης και την ιχνηλασιμότητα των περιουσιακών στοιχείων και των πόρων της εταιρείας, μπορούν επίσης να συμβάλουν στην αύξηση της εντατικοποίησης της εργασίας, στη μείωση του χρόνου αδράνειας και στην επιβολή κυρώσεων για την υποαπόδοση. Τα ζητήματα αυτά είναι πιθανό να γίνουν πιο εμφανή, καθώς τεχνολογίες - όπως οι φορητές και βιομετρικές τεχνολογίες - αναπτύσσονται γρήγορα και γίνονται πιο εξελιγμένες και όλο και πιο προσιτές, επιτρέποντας την αύξηση της ισχυρής και παρεμβατικής παρακολούθησης των εργαζομένων».
Σε άλλο σημείο, στις παρενέργειες της συνεχούς και διάχυτης παρακολούθησης των εργαζομένων αναφέρει μεταξύ άλλων τα «υψηλότερα επίπεδα άγχους, μειωμένο επίπεδο εμπιστοσύνης προς τη διοίκηση και μεγαλύτερη παρέμβαση της εργασίας στην ιδιωτική ζωή» του εργαζόμενου.
Ξεχωρίζει επίσης το ενδεχόμενο της «παιχνιδοποίησης» (gamification) της εργασίας, που αυξάνει τον ανταγωνισμό μεταξύ των εργαζομένων. Συνολικά, καταγράφεται η επίδραση της παρακολούθησης στον χώρο εργασίας «στο δικαίωμα των εργαζομένων να οργανώνονται, να πραγματοποιούν συνελεύσεις και να επικοινωνούν μεταξύ τους εμπιστευτικά», το οποίο βέβαια «πάει περίπατο».