14 Αυγούστου, 2016

13.8.1944: Oι Ναζί με τους συνεργάτες τους, μακελεύουν Τα Ανώγεια:

"Εκάστη οικία εκαίετο πρώτον και έπειτα ανετινάσσετο διά δυναμίτιδος..."

 Το ολοκαύτωμα των Ανωγείων στις 13 Αυγούστου 1944 μέσα από την έκθεση της Επιτροπής των Ωμοτήτων (φωτο)


Αύγουστος του 1944. Το μένος των Γερμανών κατακτητών στρέφεται αυτή τη φορά κατά των χωριών του Ψηλορείτη. Τ’  Ανώγεια βιώνουν με σκληρότητα αλλά και ηρωισμό τα αντίποινα της αντιστασιακής δράσης των κατοίκων τους.
Στις 13 Αυγούστου, πριν 72 χρόνια, οι Γερμανοί κυκλώνουν το χωριό και αρχίζουν τις καταστροφές και τις εκτελέσεις. Δεν σταμάτησαν παρά μόνο αφού ισοπέδωσαν τα πάντα. Αποχώρησαν στις 5 Σεπτεμβρίου.
Η καταστροφή των Ανωγείων έγινε ως αντίποινα για την αντίσταση των Ανωγειανών και τη συνεργασία τους με τις συμμαχικές δυνάμεις.
Λίγες ημέρες πριν, στις 7 Αυγούστου, αντάρτες του εφεδρικού Ε.Λ.Α.Σ. σκοτώνουν στο Σφακάκι το φρούραρχο του Γενί Γκαβέ και 8 στρατιώτες από τη φρουρά του και την επομένη άνδρες της οργάνωσης «Ο Ψηλορείτης» οργανώνουν και εκτελούν το σαμποτάζ της Δαμάστας. Τα δύο αυτά γεγονότα στάθηκαν η αφορμή για την ισοπέδωση των Ανωγείων, αλλά και της Δαμάστας, στις 21 Αυγούστου.
Στις 13 Αυγούστου ο Γερμανός φρούραρχος της Κρήτης Μίλλερ εκδίδει διαταγή για την καταστροφή των Ανωγείων.  Η διαταγή είναι πραγματικά τρομακτική, καθώς οι Ναζί ξεκαθαρίζουν ότι θα εκτελέσουν όλους τους άνδρες που θα βρεθούν μέσα στο χωριό αλλά και σε απόσταση ενός χιλιομέτρου απ’ αυτό… Ιδού το κείμενο του Γερμανού στρατηγού:  «Επειδή η πόλις των Ανωγείων είναι κέντρον της αγγλικής κατασκοπίας εν Κρήτη και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το φόνο του λοχία φρουράρχου Γενί-Γκαβέ και της υπ' αυτόν φρουράς και επειδή οι Ανωγειανοί εξετέλεσαν το σαμποτάζ της Δαμάστας, επειδή εις Ανώγεια ευρίσκουν άσυλον και προστασίαν οι αντάρται των διαφόρων ομάδων αντιστάσεως και επειδή εκ των Ανωγείων διήλθον και οι απαγωγείς με τον στρατηγόν Φον Κράιπε χρησιμοποιήσαντες ως σταθμόν διακομιδής τα Ανώγεια, διατάσσομεν την ΙΣΟΠΕΔΩΣΙΝ τούτων και την εκτέλεσιν παντός άρρενος Ανωγειανού όστις ήθελεν ευρεθεί εντός του χωρίου και πέριξ αυτού εις απόστασιν ενός χιλιομέτρου.
Χανιά 13-8-44 
Ο Στρατηγός Διοικητής Φρουρίου Κρήτης X. ΜΙΛΛΕΡ».
Την ίδια μέρα οι Γερμανοί κυκλώνουν το χωριό και αρχίζουν τις καταστροφές και τις εκτελέσεις. Στόχος τους είναι να εξαφανίσουν από το χάρτη τον οικισμό… Εξοντώνουν ακόμη και τα κοπάδια των Ανωγειανών βοσκών…
Η μαρτυρία της καταστροφής
Το επόμενο καλοκαίρι, από τις 29 Ιουνίου μέχρι τις 6 Αυγούστου 1945, επισκέπτεται τους τόπους μαρτυρίου της Κρήτης η «Κεντρική Επιτροπή Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη», που συγκροτεί η μετακατοχική κυβέρνηση Βούλγαρη. Μέλη της επιτροπής είναι, ο Νίκος Καζαντζάκης, οι πανεπιστημιακοί Ιωάννης Καλιτσουνάκης και Ιωάννης Κακριδής καθώς και ο φωτογράφος Κωνσταντίνος Κουτουλάκης, οι οποίοι επισκέπτονται και τ’ Ανώγεια. Καζαντζάκης, Καλιτσουνάκης και Κακριδής  καταγράφουν τα γεγονότα και ο Κουτουλάκης φωτογραφίζει την καταστροφή. Από την έκθεση παρουσιάζουμε το τμήμα που αφορά στο Ολοκαύτωμα καθώς και φωτογραφίες απ’ αυτές που τράβηξε ο Κουτουλάκης και συνόδευαν την έκθεση.

Μαυροφορεμένες Ανωγειανές αμέσως μετά την κατοχή
Στην έκθεση αναφέρονται:
«Εις τας 7/8/44 ήλθεν ο διαβόητος δια την ωμότητά του γερμανός επιλοχίας «Σήφης», φρούραρχος του Γενή-Κααβέ με απόσπασμα τεσσάρων γερμανών και τεσσάρων ιταλών, συνέλαβον όσας γυναίκας και παιδία εύρον, και αγρίως ξυλοκοπούντες αυτά τα ωδήγησαν προς το Γενή-Κααβέ με την κατηγορίαν ότι οι άνδρες δεν εδέχοντο να πηγαίνουν εις την αγγαρείαν.
Ολίγον όμως έξω του χωρίου τούς προσέλαβον οι αντάρται, εφόνευσαν τους άνδρας του αποσπάσματος και απηλευθέρωσαν τα γυναικόπαιδα. Την επομένην έγινεν το σαμποτάζ της Δαμάστας υπό Ανωγειανών, καθ’ ό εκάησαν 3 γερμανικά αυτοκίνητα και εφονεύθησαν περί τους 15 Ιταλούς, αιχμαλωτισθέντων και 7. Την επομένην, 9/8 ήλθον, περί τους 60 Γερμανούς εις τα Ανώγεια οι άνδρες έλειπον, αλλ’ αι γυναίκες τους περιεποιήθησαν’ οι Γερμανοί εφέρθησαν μετά μεγάλης προσηνείας, εις ουδεμίαν διαρπαγήν προέβησαν, εζήτουν μόνον από τας γυναίκας πληροφορίας περί της κατά του αποσπάσματος του «Σήφη»  επιθέσεως των ανταρτών.

Εις τας 12/8 το εσπέρας οι άνδρες του χωρίου ειδοποιηθέντες ότι έρχονται πολλοί Γερμανοί, έφυγον, και ούτω προελήφθησαν πολλαί εκτελέσεις. Την 13ην οι Γερμανοί συμπληρώσαντες την κύκλωσιν, εισήλθον εις τα Ανώγεια και διέταξαν τους υπολειφθέντας κατοίκους (θα ήσαν περί τα 1500 γυναικόπαιδα) να αναχωρήσουν εντός ημισείας ώρας προς την κατεύθυνσιν του Γενή-Κααβέ, όποθεν να διασκορπισθούν εις τα διάφορα χωρία της Ρεθύμνης. Μετά ταύτα προέβησαν εις γενικής λεηλασίαν του χωρίου-πλουσιωτάτου εις κτηνοτροφικά και εριουργικά προϊόντα. Μετά την δήωσιν εκάστη οικία εκαίετο πρώτον και έπειτα ανετινάσσετο διά δυναμίτιδος. Κάθε νύκτα οι Γερμανοί απεσύροντο εις τα Σείσαρχα και την πρωϊαν επανήρχοντο. Το μέγεθος της λεηλασίας θα κατανοήση κανείς, όταν λάβη υπ’ όψιν ότι αυτή διήρκεσεν από της 13 Αυγούστου μέχρι της 5 Σεπτεμβρίου.

Κατά την διάρκειαν της διαρπαγής οι Γερμανοί εφόνευσαν εντός του χωρίου τον Γ. Σπιθούρην, μη δυνηθέντα ν’ αποχωρήση μετά των άλλων κατοίκων, επίσης τους παραλύτους εξαδέλφους Κωνστ. και Ι. Ξυλούρην (ή Κίτρη), και τον υπέργηρον Νικ. Αεράκην, εις τας αγκάλας του οποίου έθεσαν, μετά την εκτέλεσιν, δεξιά και αριστερά τα πτώματα δύο χοίρων προς χλευασμόν. Δύο αδελφαί, η χήρα Εμμ. Καλλέργη και η χήρα Εμμ. Καβλέντη, η χωλή Ειρήνη Καραϊσκου και η Ευαγγ. Ιω. Πασπαράκη, αρνηθείσαι ν’ αποχωρήσουν και προτιμήσασαι τον θάνατον απέθανον καείσαι και καταχωθείσαι έπειτα υπό τα ερείπια των ανατιναχθεισών οικιών των. Επίσης οι Γερμανοί εφόνευσαν τον εκ τραύματος της κεφαλής παράφρονα Εμμ. Ι. Σαλούστρον.

Πολλοί άλλοι εφονεύθησαν εις τα πέριξ. Οι Γερμανοί κατέστρεψαν και τα 4 τυροκομεία της περιοχής και απήγαγον τα ποίμνια των κατοίκων όσα δεν ηδυνήθησαν να συμπαραλάβουν, τα εφόνευσαν. Σήμερον από τας 940 οικίας των Ανωγείων δεν έχει απομείνει ούτε μία το νεόδμητον σχολείον ανετινάχθη, αι 3 εκκλησίαι, τας οποίας οι Γερμανοί είχον μεταβάλει εις σταύλους, έχουν επίσης υποστή ζημίας εκ των πέριξ ανατινάξεων. Η επίσημος κατάστασις της Νομαρχίας Ρεθύμνης αναφέρει 117 Ανωγειανούς εκτελεσθέντας κατά την περίοδον της κατοχής».

Του Γιώργου Μαργαρίτη*:
Ο Αύγουστος του 1944, είναι ένας ακόμα τραγικός μήνας, από αυτούς που έζησαν οι λαοί της Ευρώπης κάτω από το σκήπτρο του γερμανικού ναζισμού και του τερατουργήματος που δημιούργησε, της Νέας Ευρώπης, όπως τότε την ονόμασαν. 
Η τραγωδία ξεκινούσε από το μικρό για να πάει στο μεγάλο, στο τερατώδες. 

Στις αρχές του μήνα Ολλανδοί ναζί καταδότες έδωσαν στην γερμανική αστυνομία την Άννα Φρανκ, την μικρή εβραία της Ολλανδίας που μας άφησε, από την μακρόχρονη κρυψώνα της, το ημερολόγιο του τρόμου –ημερολόγιο κόλαφος για τις «αξίες» της Ευρώπης και της καπιταλιστικής ανθρωπότητας. 

Την ίδια ημέρα άρχισαν οι μαζικές δολοφονίες Πολωνών στα προάστια της εξεγερμένης Βαρσοβίας για να τρομοκρατήσουν όσους εναντιώνονταν και επαναστατούσαν στον ναζισμό. 
Ίσως 50.000 Πολωνοί θανατώθηκαν συνοπτικά, ως τις 15 Αυγούστου, με κάθε τρόπο στη Βόλα και σε άλλους τόπους γύρω από την πολωνική πρωτεύουσα. 

Την ίδια ώρα καθώς πλησίαζε ο Κόκκινος Στρατός, οι έγκλειστοι στα ναζιστικά στρατόπεδα του θανάτου στα ανατολικά της Ευρώπης υποχρεώθηκαν σε μαρτυρικές πορείες από τις οποίες συνήθως κανείς δεν απέμενε ζωντανός. 
Στα μετόπισθεν οι ρυθμοί εξόντωσης ανθρώπων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στις βιομηχανίες του θανάτου, στους θαλάμους αερίων και τα κρεματόρια, έφτασαν σε απίστευτους αριθμούς. 
Η «φυλετική καθαρότητα» ήταν το επιχείρημα του βιομηχανικού θανάτου. 

Η τρομοκράτηση των τότε δούλων και αυριανών προλεταρίων της Ευρώπης ήταν ο παρονομαστής του απόλυτου εγκλήματος. 
Στην ίδια τη Γερμανία τις ίδιες ημέρες ξεκίνησαν οι εκτελέσεις των «συνωμοτών» για την απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ στις 20 Ιουλίου.

Τις ίδιες όμως ημέρες του Αυγούστου ακτίδες ελπίδας διαπέρασαν το σκοτάδι της ναζιστικής Ευρώπης. 
Ο Κόκκινος Στρατός κύκλωσε στις αρχές του μήνα τις γερμανικές στρατιές της Βαλτικής και, λίγες ημέρες αργότερα, πέρασε τα γερμανικά σύνορα στην ανατολική Πρωσσία. 

Στις 20 Αυγούστου, στην άλλη άκρη του τεράστιου ανατολικού μετώπου οι στρατιές της Σοβιετικής Ένωσης άρχισαν την καταιγιστική τους επίθεση στη Ρουμανία και σε λίγες ημέρες κατέστρεψαν τις εκεί γερμανικές δυνάμεις και οδήγησαν σε συνθηκολόγηση τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία. 
Μόνο τα προβλήματα συγκέντρωσης και εφοδιασμού, διέκοπταν πλέον τη νικηφόρα προέλαση των σοβιετικών δυνάμεων.
Τον ίδιο μήνα το δυτικό γερμανικό μέτωπο στη Νορμανδία έσπασε και στις 15 έγινε νέα συμμαχική απόβαση στη νότια Γαλλία. Τα αγγλο-αμερικανικά στρατεύματα ξεχύθηκαν στις γαλλικές πεδιάδες αιχμαλωτίζοντας μεγάλους αριθμούς αποκαμωμένων Γερμανών και συμμάχων τους. 
Στις 19 Αυγούστου εξεγέρθηκαν οι κάτοικοι του Παρισιού και στις 25 η γαλλική πρωτεύουσα ελευθερώθηκε. 
Στην κοιλάδα του Ροδανού και στη Λυών η Αντίσταση τιμώρησε σκληρά τους Γάλλους ναζί, τους συνεργάτες των κατακτητών. 

Στην Ιταλία ελευθερώθηκε η Φλωρεντία. Σε ανατολή και σε δύση οι στρατοί των συμμάχων ορμούσαν πλέον προς τα σύνορα της Γερμανίας. 

Και στην ίδια τη Γερμανία το μόνο που απέμενε στη ναζιστική ηγεσία ήταν περισσότερος φανατισμός, περισσότερο έγκλημα, περισσότερες καταστροφές αγαθών και ανθρώπων, τυφλές δολοφονίες, θάνατος. 
Λες και το ύστατο σχέδιο του ναζισμού ήταν να πάρει μαζί του στο έρεβος όσο το δυνατό περισσότερους αθώους.

Αυτό το ίδιο σκηνικό που στοίχειωνε τις τελευταίες ημέρες της Νέας Ευρώπης είχε στηθεί και στην Ελλάδα, και στην Κρήτη. 
Στις οροσειρές της χερσαίας Ελλάδας ολοκληρώνονταν οι επιχειρήσεις «εκκαθάρισης και καταστροφής» όπου πρωταγωνιστούσε, στο πλευρό των δωσιλογικών Ταγμάτων Ασφαλείας, η τρομερή στις δολοφονικές της επιδόσεις 4η τεθωρακισμένη μεραρχία αστυνομίας των Ες Ες. 
Στις 9 Αυγούστου στη Αθήνα 120 δολοφονήθηκαν στο μπλόκο στο Δουργούτι, 600 στάλθηκαν στα κάτεργα της Γερμανίας, στις 17 του ίδιου μήνα 100 περίπου δολοφονήθηκαν στην Κοκκινιά, και 1800 στάλθηκαν στην Γερμανία. 

Όλες οι δυνάμεις του μαύρου μετώπου πήραν μέρος στις εκστρατείες ενάντια στις γειτονιές της Αθήνας. 
Τάγματα Ασφαλείας, Χωροφυλακή, Ειδική Ασφάλεια, Μηχανοκίνητο του Μπουραντά και Γερμανοί των Ες Ες και της αντικομμουνιστικής ασφάλειας Ες Ντε. Για πανστρατιά της αντίδρασης μπορεί να γίνει λόγος.

Στη Ρούμελη, παρά την επική αντίσταση του ΕΛΑΣ οι Γερμανοί έκαψαν το Καρπενήσι. Χάρη στον ΕΛΑΣ οι κάτοικοί του είχαν καταφύγει στα βουνά με ασφάλεια.
Σε μια τέτοια εποχή, σε καιρούς θανάτου και καταστροφικής παράνοιας τα Ανώγεια χτυπήθηκαν βάναυσα από τον ναζισμό .
Στις 13 του Αυγούστου εκείνης της τρομερής χρονιάς γερμανικά στρατεύματα, πάντοτε μαζί με Έλληνες συνεργάτες τους, κύκλωσαν το χωριό και κάλεσαν όσους από τους κατοίκους του έμεναν ακόμα σε αυτό 
–περίπου 1.500 από τους 4.000 που έμεναν ακόμα σε αυτό, γυναίκες - παιδιά - άρρωστοι και γέροντες, οι άνδρες, αλλά και ολόκληρες οικογένειες είχαν ήδη φύγει και σκορπιστεί στα βουνά– 
να το εγκαταλείψουν και να φύγουν προς το Γενή – Γκαβέ και το Ρέθυμνο, καθώς, όπως τους είπαν, πρέπει να βρούν να εγκατασταθούν αλλού: τα Ανώγεια επρόκειτο να χαθούν από τον χάρτη. 

Οι κατακτητές εγκαταστάθηκαν στον έρημο χώρο, έστησαν ένα πρόχειρο στρατόπεδο στα Σείσαρχα, σκότωσαν τους λίγους υπέργηρους ή αρρώστους που δεν μπορούσαν να μετακινηθούν και ξεκίνησαν την μεθοδική λεηλασία και καταστροφή του χωριού. Άδειαζαν ένα προς ένα τα σπίτια, τις αποθήκες, τα δημόσια καταστήματα και κτίρια των Ανωγείων, φόρτωναν τα λάφυρα και κατόπιν έκαιγαν ότι μπορούσε να καεί. Τα μαυρισμένα κουφάρια των σπιτιών φαίνεται πως δεν τους ικανοποιούσαν και γι αυτό κατόπιν ανατίναζαν ό, τι έδειχνε να στέκεται όρθιο μετά τη φωτιά.
Η διαδικασία κράτησε ως τις 5 Σεπτεμβρίου, όταν και οι τελευταίοι από τους κατακτητές έφυγαν από την περιοχή. Είχαν εκπληρώσει την αποστολή τους. 

Από τα 940 σπίτια και κτίσματα των Ανωγείων κανένα δεν υπήρχε πλέον. Οι εκκλησίες έστεκαν βαριά τραυματισμένες από τα αέρια των εκρήξεων με τις οποίες ανατινάχθηκαν τα γύρω σπίτια. Όλες οι βιοτεχνίες, τα εργαστήρια, οι εγκαταστάσεις, τα τέσσερα τυροκομεία, οι σταύλοι και τα κοτέτσια είχαν καταστραφεί. Τα ζώα των κοπαδιών και τα οικόσιτα, όσα δεν αρπάχθηκαν, θανατώθηκαν, έτσι ώστε η μυρωδιά της σήψης και του θανάτου να μείνει σαν ανεξίτηλο στίγμα πάνω από τα Ανώγεια.

Εάν αθροίσουμε στις αρπαγές του Αυγούστου τις μικρότερες σε έκταση προγενέστερες, τότε σύμφωνα με τα στοιχεία της ειδικής επιτροπής διαπίστωσης των γερμανικών ωμοτήτων στην Κρήτη (Καλιτσουνάκης, Καζαντζάκης, Κακριδής) 
αρπάχτηκαν από το χωριό, 200.000 οκάδες (260 τόνοι) σιτηρών, 80.000 οκάδες (100 τόνοι) λάδι, 40.000 οκάδες (50 τόνοι) γεώμηλα, 8.000 οκάδες (10 τόνοι) τυρί, 20.000 αιγοπρόβατα, 220 μεταγωγικά ζώα, 85 βόδια, εκτός από τα προικιά, τα εργαλεία, τα έπιπλα και οι οικοσκευές. Για να το περιγράψουμε αλλοιώς, μόνο οι καρποί αυτοί, ισοδυναμούσαν με το φορτίο 150 μεγάλων φορτηγών αυτοκινήτων της εποχής (των τριών τόνων) ή με το αντίστοιχο 5.000 μεταγωγικών ζώων.

Η τελική καταστροφή του μεγάλου χωριού δεν ήταν παρά το επιστέγασμα μιας συνεχούς πίεσης και ληστείας πειρατικού τύπου που διέπρατε η Νέα Τάξη των «πολιτισμένων» Ευρωπαίων σε βάρος των Aνωγειανών κτηνοτρόφων. 

Δεν ήταν μόνο τα άψυχα ο στόχος. 

Οι ίδιοι οι άνθρωποι του χωριού όφειλαν να υποταχθούν, να μάθουν να δουλεύουν στους κατακτητές και στους ντόποιους «εργολάβους» συνεργάτες τους ως δούλοι, ως υποζύγια, ως υποταγμένοι χωρίς πρόσωπο, χωρίς φρόνημα. 
Πεντακόσιους ανωγειανούς ζήτησαν αρχικά οι κατακτητές να δουλέψουν στις «αγγαρείες». Όταν δεν κατάφεραν να τους βάλουν στο χέρι το μείωσαν σε 250. 
Ούτε τόσοι πήγαν. 
Η άρνηση στον κατακτητή ήταν ύβρις θανατηφόρα εκείνο τον καιρό που ο ρατσισμός είχε χωρίσει τον κόσμο σε αφέντες και σε τίποτα. 
Συλλήψεις, ομηρίες, εκτοπίσεις στη Γερμανία –που κατέληγαν στο βυθό του Αιγαίου, στα γνωστά ναυάγια-, φυλακίσεις, εκτελέσεις –όπου τους εύρισκαν, στο Ρέθυμνο συνήθως- ήταν η απάντηση. 
 Εκατόν δεκαεφτά ανωγειανοί (στοιχεία νομαρχίας) θανατώθηκαν σε τούτο το παιχνίδι κυριαρχίας και υποταγής, το 3% του πληθυσμού του χωριού, 1% για κάθε χρόνο κατοχής, ήταν ο φόρος του αίματος. Θα ήταν ίσως βαρύτερος εάν το γερμανικό σχέδιο για σύλληψη ομήρων -80 με 100 άτομα- από το χωριό δεν τέλειωνε άδοξα στη μάχη που έδωσε ο εφεδρικός ΕΛΑΣ στο Σφακάκι.

Τι πλήρωσαν τα Ανώγεια με το αίμα των κατοίκων τους και με το βιός τους; 

Πλήρωσαν την τόλμη του να διαφεντεύουν από τον κατακτητή και τον ναζισμό το χωριό και το βουνό τους. 
Σε όλη τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής της Κρήτης ποτέ δεν εγκαταστάθηκαν Γερμανοί στον Ψηλορείτη. 
Δεκάδες Ανωγειανή πήραν μέρος στην Αντίσταση, πολλοί ως ένοπλοι αντάρτες. 
Ενοχλητική κατάσταση για έναν τόπο που βρισκόταν στην πρώτη γραμμή της μάχης στο σύνορο της γερμανικής κυριαρχίας και όπου βρίσκονταν εγκατεστημένοι 30 ως 50.000 Γερμανοϊταλοί στρατιώτες.

Ο αγώνας των Ανωγειανών
Τα Ανώγεια τον καιρό της Κατοχής, του ναζισμού και της κατάκτησης, τίμησαν την παράδοση των αγώνων για την λεφτεριά και την αξιοπρέπεια. 
Αγώνων που δοκιμάζουν τους λαούς, τους μικρούς λαούς ιδιαίτερα, εκείνους που ο ιμπεριαλισμός τους θέλει απλά παιχνίδια – πιόνια στα σχέδιά του. 
Από ετούτες τις απόμερες πλαγιές του Ψηλορείτη, βρήκαν τον τρόπο να συνταχθούν με το μεγάλο πανευρωπαϊκό κίνημα της Αντίστασης ενάντια στον ναζισμό, ενάντια στον ιμπεριαλισμό, τον πόλεμο, την κατάκτηση, την υποδούλωση, την εξαθλίωση, τον εξανδραποδισμό. 
Δεν συνθηκολόγησαν, δεν παραδόθηκαν, δεν πίστεψαν ούτε τις υποσχέσεις του Πασσαδάκη και των Ελλήνων ναζί, ούτε τα «φιλικά ανοίγματα» των κατακτητών. Δεν έδωσαν τα ζώα τους, δεν έδωσαν τον καρπό τους, δεν έδωσαν τους ανθρώπους τους να δουλεύουν μεροφάϊ στα οχυρά και στα αεροδρόμια του Άξονα. Και μαζί με τους πολλούς, μαζί με τους λαούς της Ευρώπης και –ιδιαίτερα- της Σοβιετικής Ένωσης πρόσθεσαν το δικό τους λιθαράκι στο τεράστιο αγώνα που τελικά έπνιξε το ναζιστικό θεριό, το εξόντωσε, το έβγαλε από το χάρτη του κόσμου.
Έτσι, οι ανωγειανοί έγιναν πλούσιοι. Μοιράστηκαν με τους λαούς που αγωνίστηκαν και που αγωνίζονται τις μεγάλες αξίες του κόσμου. Τις αξίες του δίκηου, του πολιτισμού, τις αξίες της ειρήνης, της αξιοπρέπειας όλων των ανθρώπων. 
Μοιράστηκαν το όραμα ενός μέλλοντος χωρίς αδικίες, χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, χωρίς θανατηφόρους ανταγωνισμούς μονοπωλίων και συνακόλουθων ιμπεριαλισμών, χωρίς αίματα, πολέμους, αγριότητες. Είναι το μεγάλο όραμα αυτού που λαοί επιθυμούν, αυτού που οι αγώνες τους κάποτε θα φέρουν.Η λεβεντιά έχει τίμημα βαρύ, το γνώριζαν αυτό στα Ανώγεια. Το πλήρωσαν με θάρρος και αξιοπρέπεια, το πλήρωσαν με την συνθέμελη καταστροφή των σπιτιών τους, με τον θάνατο των δικών τους ανθρώπων.


Δικαιώθηκε ο αγώνας τους, θα ρωτήσει εύλογα κανείς; 

Το όραμα του αυριανού κόσμου το είδαν, ήρθε αυτός ο κόσμος; 
Ζούμε σήμερα σε αυτόν; 
 Όχι βέβαια! 

Πίσω από τον ναζισμό και τα έργα του βρίσκεται η αδικία, η ανισότητα, η απάνθρωπη κατανομή των αγαθών ετούτου του κόσμου. 
Οι λίγοι μαζεύουν τα πολλά, για τους πολλούς απομένουν τα λίγα. 
Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιώτεροι, οι φτωχοί κάθε μέρα και πληθαίνουν. Και όταν φουντώνει η αντίσταση, η πάλη των λαών ενάντια σε τούτη την αδικία, τότε επιστρατεύονται τέρατα, μηχανισμοί πολέμου και θανάτου, ο ναζισμός ανάμεσά τους. 
Δεν μιλάω για το 1944, για το σήμερα μιλώ επίσης.

Και επειδή το σήμερα έχει στοιχεία από το χθές, 
βλέπουμε, όχι μόνο να μη δικαιώνεται, επίσημα, ο τότε αγώνας των λαών, των κατοίκων των Ανωγείων ανάμεσά τους, αλλά αντίθετα να στιγματίζεται, να λοιδωρείται, να συκοφαντείται, να διαστρεβλώνεται. 
Γιατί τι άλλο ήταν ετούτη η περίφημη υπόθεση του κου Ρίχτερ που απασχόλησε –πολύ σοβαρά τον γερμανικό τύπο- και που έδειξε το μέγεθος της επίθεσης που δέχονται οι αγώνες των λαών και στο επίπεδο της «επιστημονικής» -τρομάρα μας- ιστορίας. 

Ο «αναθεωρητισμός» που σήμερα επελαύνει στην ιστορική γραφή έχει στόχο να γυρίσει την αλήθεια αλλιώς, 
να δικαιωθούν οι δήμιοι και να καταδικαστούν, στο πυρ το εξώτερο τα θύματά τους. 

Εγκλήματα πολέμου, βλέπετε, στη νέα αυτή σχολή, 
έκαναν οι Κρήτες, οι αντάρτες, η Αντίσταση 
και όλα αυτά απέναντι στους γεμάτους «ιπποτισμό» στρατιώτες του ναζισμού. 

Ας είναι καλά ο λαός της Κρήτης που στάθηκε άξιος υπερασπιστής της ηρωϊκής του ιστορίας την ώρα που Πανεπιστήμια και σοφοί –στο όνομα του ευρωπαϊκού ιδεώδους- έκαναν πως δεν καταλαβαίνουν τίποτα.
Και αν θέλετε, πέρα από την προάσπιση της ιστορίας, υπάρχει και το επόμενο βήμα αναγνώρισης και δικαίωσης. Πότε θα αναγνωρίσουν οι Γερμανοί το κακό που έκαναν; 

Πότε θα αποζημιώσουν τους μαρτυρικούς τόπους, τους δήμους και τις κοινότητες, τους ανθρώπους που θανάτωσαν και έκαψαν οι στρατοί τους. Πότε έμπρακτα –και όχι στα ανέξοδα λόγια- η Γερμανία θα στιγματίσει το ναζιστικό της καθεστώς; 

Φυσικά και να υπάρξει συμφιλίωση μεταξύ των χωρών, όπως απαντούν οι Γερμανοί επίσημοι και τα ιδρύματά τους. Η συμφιλίωση όμως αυτή να μην σημαίνει αθώωση του ναζισμού, να μην σημαίνει ότι ξεχνούμε τα εγκλήματα, ότι φέρνουμε στα ίσα θύματα και θύτες. Η συμφιλίωση δεν μπορεί να σημαίνει ότι εμείς απαρνούμαστε την ιστορία μας, τους αγώνες μας, ενώ ταυτόχρονα η Γερμανία, μετατρέπει τα εγκλήματα των δικών της στρατιωτών σε απλά πταίσματα, άντε παραβάσεις.
Κάθε φορά που θυμούμαστε, εδώ στα Ανώγεια, και όπου αλλού έγραψαν σελίδες τιμής και αγώνα οι λαοί, 
να θυμόμαστε τις διαφορές, να θυμόμαστε τα οράματα, να θυμόμαστε αυτήν την αίσθηση της ελευθερίας και του δίκιου που πολλοί, μα πάρα πολλοί στον σημερινό κόσμο θέλουν να μας κάνουν να ξεχάσουμε. 
 Γιατί το αύριο που είδαν τότε οι αγωνιστές της λευτεριάς, δεν έχει έρθει ακόμα. 
Και μας περιμένουν αγώνες, και μας περιμένουν θυσίες και, στο βάθος, πάντοτε διακρίνουμε έναν καλύτερο κόσμο. 
Έναν κόσμο που να είναι αντάξιος των ανθρώπων που τον κατοικούν και τον δουλεύουν.
Τα Ανώγεια των λαϊκών αγώνων και της λευτεριάς, θα είναι, είμαι σίγουρος, από τα πρώτα μέρη που θα διαβούν το κατώφλι ετούτου του νέου κόσμου.

*Γιώργος Μαργαρίτης είναι καθηγητής Σύγχρονης Ιστορίας του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ. Επί 20 χρόνια δίδαξε ως καθηγητής Ιστορίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Το κείμενο αποτελεί την ομιλία του στη χθεσινή εκδήλωση στα Ανώγεια με αφορμή τη συμπλήρωση 72 χρόνων από το Ολοκαύτωμα
πηγή CANDIANEWS
επισημάνσεις διαμόρφωση κειμένων: Viva La Revolucion