24 Φεβρουαρίου, 2020

ΜΕΛΕΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΤΑ ΗΘΗ ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΜΑΣ

Όπως έχει αποδειχθεί από τις σύγχρονες λαογραφικές-εθνογραφικές ανθρωπολογικές έρευνες η παράδοση παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση όχι μόνο της εθνικής αλλά και της ατομικής ταυτότητας των μελών μιας κοινότητας / κοινωνίας, ακόμη και αν αυτό δεν γίνεται άμεσα κατανοητό από την ίδια.
Τι είναι αυτό όμως που καθόρισε την έκφραση, αυτό που λέμε Λαϊκό Πολιτισμό..
Είναι παράγωγο μιάς ενιαίας λαϊκής έκφρασης ή υπάρχουν ποικίλες κατηγοριοποιήσεις σε σχέση με τον τόπο και το χώρο-την γεωγραφική θέση και τις επιρροές που αυτές συνεπάγονται, Ταξικές, έμφυλες (ο ρόλος της γυναίκας και του άντρα στη κάθε κοινωνική δομή), ηλικιακές και μορφωτικές, τόπου, χώρου και επιρροών, οι οποίες χαρακτηρίζουν και το πολιτιστικό του προϊόν.
Και αυτή είναι και η ομορφιά σε όσους μελετούμε την παράδοση. 

Η ετερογένεια, η πολυποικιλότητα και όλο αυτό το ταξίδι που με αφορμή τη μελέτη των παραδοσιακών στολών ας πούμε, μπαίνουμε στο δίκτυο των εσωτερικών δομών κάθε μιας τοπικής κοινωνίας, και μέσα από αυτές ανακαλύπτουμε, την ιεραρχία της, τους συμβολισμούς της πχ στα κεντήματα, το στολισμό, τα ήθη και τα έθιμα. 
Υπάρχει λοιπόν ετερογένεια και είναι πολύ ενδιαφέρον το ότι διαφορές βρίσκονται ακόμη και σε γειτονικούς οικισμούς. 
Υπάρχουν πάρα πολλές περιπτώσεις που ήθη και έθιμα, ενδυμασία κλπ διαφέρει από χωριό σε γειτονικό χωριό. 
Οι διαφορές βέβαια είναι εμφανείς και μέσα στην κάθε κοινότητα. 
Άλλη η κατοικία του γαιοκτήμονα και άλλη του αγρότη,του εμπόρου ή του εργάτη γης, άλλα τα δικαιώματα, άλλος ο τρόπος ζωής, ανέσεων και παροχών, διατροφής κλπ, αλλά και άλλες οι ευκαιρίες πχ στη μόρφωση, άλλη η ενδυμασία, άλλη η ιεραρχία και όλα αυτά με καθορισμένους και απαράβατους κανόνες, οπότε και σαφώς υπήρχε και ο ταξικός χαρακτήρας. 
Επίσης το διάβα της ιστορίας μέσα από την διαδοχή των ιστορικών αλλαγών αλλά και το πέρασμα και την επιρροή και άλλων άλλων πολιτισμών δεν ήταν παρά κάτι που σίγουρα άφησε τα ίχνη του.

Η παράδοση λοιπόν είναι το σύνολο αλλά και το κάθε ένα ξεχωριστά, από τα στοιχεία του παρελθόντος ενός πολιτισμού, είναι οι υλικές και πνευματικές κατακτήσεις, οι οποίες μεταδίδονται από γενιά σε γενιά. 
Είναι όλα εκείνα τα ήθη και έθιμα, οι ηθικές αντιλήψεις, οι αρχές, η νοοτροπία, η γλώσσα, η θρησκεία, η ιστορική πορεία και η μνήμη, οι θεσμοί και οι αξίες, τα δημιουργήματα, η λαϊκή καλλιτεχνική έκφραση, αλλά και η πολιτική οργάνωση και η κοινωνική δομή.
Είναι ένας ολόκληρος κόσμος που μελετούν και ερευνούν πολλές επιστήμες (Ανθρωπολογία,Κοινωνιολογία,Λαογραφία κ.α.) και βέβαια ένας χώρος που θέλει μεγάλη σοβαρότητα προσέγγισης.

Τις τελευταίες δεκαετίες πολλοί σύλλογοι ή μεμονωμένοι πολίτες, προσπαθούν να ασχοληθούν με την παράδοση και τον λαϊκό πολιτισμό πάντα με καλή διάθεση και κίνητρο. 
Όμως παρατηρείται δυστυχώς, η προσέγγιση αυτή πολλές φορές να γίνεται με λανθασμένο τρόπο και να φέρνει τα αντίθετα αποτελέσματα ή μπερδεύει το κοινό.
 Δεν έχει κανένα αποτέλεσμα να αναπαράγω ένα έθιμο, αν δεν γνωρίζω πρώτα τι ήταν αυτό που το δημιούργησε, που δημιούργησε την ανάγκη του εθίμου, ποια ήταν η κοινωνική δομή της κοινότητας που το παρήγε, ποιος ήταν ο συμβολισμός του κλπ.
Όταν γίνεται απλή αναπαραγωγή, διατρέχει κανείς τον κίνδυνο ή να παρουσιάσει ένα εξιδανικευμένο παρελθόν που καμία σχέση με την πραγματικότητα δεν έχει και φυσικά να πέφτει στη παγίδα του φολκλόρ και ακόμη χειρότερα να μεταφέρει ξεπερασμένα και λάθος μηνύματα μέσα στο σήμερα,ειδικότερα στη νεολαία.

Ένα άλλο πολύ σημαντικό ατόπημα που γίνεται είναι η μεταφορά εθίμων από άλλες περιοχές κι αυτό γιατί ότι αφορά τη λαϊκή παράδοση, ήταν γέννημα συγκεκριμένων εκφράσεων του κάθε τόπου.
 Βεβαίως θα μπορούσε να γίνει ως θεατρικό δρώμενο αλλά με προηγούμενη ενημέρωση και ανάλυση, τι βλέπουμε, τι σήμαινε, τι ήταν και γιατί γεννήθηκε στην εκάστοτε τοπική κοινωνία. Διαφορετικά μπαίνουμε στο κανάλι του φολκλορισμού ο οποίος χρησιμοποιεί κάποια στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού, αλλά έξω από την εποχή του και τις δομές που το δημιούργησαν και αυτό αλλοιώνει φυσικά τα πραγματικά στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού ενός τόπου , αλλοιώνει και παραποιεί το αρχικό του νόημα αλλά επίσης δρα και επάνω στα δρώμενα και έθιμα ενός άλλου τόπου, επάνω στη τοπική του μουσική παράδοση, τους χορούς κλπ.
Όμως ας επανέλθω σε ένα θέμα που με έχει απασχολήσει και με απασχολεί ακόμη. Τη γυναικεία εθνογραφία. Ποιά ήταν δηλαδή η έκφραση της γυναίκας μέσα από στο λαϊκό πολιτισμό. Ένα πολύ ενδιαφέρον κομμάτι το βρήκα μέσα από την ενδυμασία.
Ένας απέραντος κόσμος συμβολισμών και συμβόλων, δοξασιών και προλήψεων. Αλλά επίσης δεσμευτικός και ιεραρχικός, που πρόδιδε την ιεραρχία της στη κοινότητα. 
Ένας χώρος που αποκρυπτογραφεί τον τρόπο ζωής της στη κάθε κοινωνία απ΄άκρη σ΄άκρη στην Ελλάδα, δικαιώματα υποχρεώσεις και δεσμεύσεις, οι επιρροές που είχαν και από ποιόν προηγούμενο πολιτισμό ή γειτονικό ή συνοδοιπορούντα χρονικά και ιστορικά. Από την μελέτη της στολής βλέπεις ακόμη και το αντιπάλεμα με την φύση, με το κλίμα ή με τους κινδύνους και τις ιδιαιτερότητες κάθε τόπου. 
Στη Ρόδο για παράδειγμα η παραδοσιακή γυναικεία στολή έχει μπότες.. Πριν χρόνια, όταν είχα ξεκινήσει να μελετώ το συγκεκριμένο αντικείμενο είχα απορήσει. Δεν είναι σύνηθες..ώσπου ένας μεσαιωνικός χάρτης με..φώτισε..Ρόδος η Οφιούσσα..λόγω των πολλών φιδιών στα χωράφια..έτσι ας πούμε βρίσκει κανείς ένα ένα τα κλειδιά για να μπει στις κοινωνίες εκείνες που δυστυχώς πολλά δεν είναι καταγεγραμμένα.
Τέτοια λοιπόν κλειδιά και ακόμη πιο δύσκολα ερμηνεύσιμα, είναι αυτά που θα μας βάλουν στην πραγματική ουσία και το κόσμο της παράδοσης..
Κι εμείς αν θέλουμε να ασχοληθούμε με αυτήν, με τέτοιο τρόπο πρέπει να τη προσεγγίσουμε. Δεν είναι το όμορφο ή το άσχημο, το διασκεδαστικό ή το ρομαντικό, αλλά τι σήμαινε, ποια ήταν η αιτία που το γέννησε.

Ένα άλλο θέμα που χρήζει αποκωδικοποίησης, είναι η θέση της γυναίκας στις τοπικές παραδοσιακές κοινωνίες.
Είναι γνωστό ότι από την αρχαιότητα με εξαίρεση τη Σπάρτη, έως και την σχετικά πρόσφατη ιστορία η κοινωνία στην Ελλάδα ήταν κατά κύριο λόγο πατριαρχική. Όταν συζητούσαμε πριν κάποιες δεκαετίες για το γυναικείο ζήτημα είχε τεθεί και το ερώτημα
-Τι είναι αυτό που κάνει τη γυναίκα, γυναίκα;.. το βιολογικό της φύλλο ή οι κανόνες αιώνων;

-Πως κατασκευάστηκε τελικά μέσα από συγκεκριμένες πατριαρχικές δομές το μοντέλο ή τα μοντέλα ; (γιατί βεβαίως δεν ήταν ένα, μιας και η καταγωγή, η θέση στην ιεραρχία που κατείχε η οικογένεια της και γενικά η ταξική της διαβάθμιση στη κοινωνία έπαιζαν και αυτά ρόλο).
Τι ήταν εκείνο που διαμόρφωνε εικόνες, προβολές και συμπεριφορές εν τέλει. Φυσικά υπήρχαν ορατοί κανόνες. Φυσικά δεν είχε καν δικαίωμα ψήφου μέχρι και πρόσφατα και ας μην ξεχνάμε ότι παρά του ότι οι γυναίκες πολέμησαν το 1940 και μπήκαν στην Αντίσταση, μόλις το 1952 απέκτησαν δικαίωμα ψήφου 
-με μοναδικό φωτεινό παράδειγμα τις εκλογές τον Απρίλη του 1944, στην περίοδο της Κατοχής όταν έγιναν οι εκλογές για την ανάδειξη του Εθνικού Συμβουλίου (δηλαδή της Βουλής) στην Ελεύθερη Ελλάδα της Αντίστασης!-
Και κάπου στο 1934, δόθηκε το δικαίωμα να ψηφίζουν και όχι να ψηφίζονται, αλλά μόνο γιά στις Δημοτικές εκλογές και με περιορισμό επίσης, να ψηφίσουν μόνο οι μορφωμένες.
Ψήφισαν λοιπόν γύρω στις 300-400 Ελληνίδες και αυτό μας δείχνει δυστυχώς και το ποσοστό των αναλφάβητων γυναικών.

Να μην ξεχνάμε επίσης πως Το 1844 πραγματοποιείται η Α΄ Εθνοσυνέλευση και ψηφίζεται το πρώτο Σύνταγμα της Ελλάδας, το οποίο ορίζει στο άρθρο 3 ότι « οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του Νόμου», ξεχνώντας παντελώς να αναφέρει τον υπόλοιπο πληθυσμό, ήτοι τις Ελληνίδες, οι οποίες είχαν μάλιστα προσφέρει ουκ ολίγα στον πόλεμο για την ανεξαρτησία από τον οθωμανικό ζυγό. 
Έτσι, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ‘20 θεωρούνταν δεδομένο ότι μόνον οι άνδρες είχαν δικαίωμα να μετέχουν στις εκλογικές διαδικασίες, ενώ η γυναικεία ψήφος θεωρείτο «πράγμα επικίνδυνον, άρα αποκρουστέον».

Αυτή η προ υπάρχουσα κοινωνία είχε φυσικά ήθη και έθιμα. Αυτές οι κοινωνίες μας μετέδωσαν και οι προηγούμενες από αυτές αυτό που σήμερα λέμε παράδοση, παραδοσιακό πολιτισμό, ήθη και έθιμα.
Άλλα που μας δείχνουν την υπέροχη πλευρά της λαϊκής πολιτιστικής ταυτότητας, άλλα που μας δείχνουν την ταξική διάσταση, άλλα που μας δείχνουν τη δεινή πολλές φορές θέση της γυναίκας ως αποτέλεσμα της πατριαρχικής δομής και εξουσίας, χωρίς δικαίωμα σε περιουσία, με προίκα που κληροδοτείτο στο σύζυγο, και με εξουσία επάνω της πατρική αδερφική συζυγική, χωρίς δικαίωμα στην μόρφωση εκτός από κάποιες εξαιρέσεις συνήθως ταξικές, γυναίκες που αναγνωρίζονταν κοινωνικά μέσα από το γάμο και ακόμη περισσότερο μέσα από τον ρόλο τους ως μητέρες και μάλιστα αυτή η καταξίωση τους η κοινωνική, ερχόταν ειδικότερα όχι απλά με τη γέννηση του παιδιού, αλλά με τη γέννηση του αρσενικού παιδιού!
Το κορίτσι έπαιρνε προίκα άρα αποδυνάμωνε την πατρική οικογένεια, ο γιός θα έφερνε προίκα, χωράφια και βιός, άρα συνέχιζε το όνομα αλλά δυνάμωνε και οικονομικά το σόι.

Όσες γυναίκες έμεναν άτεκνες, μαγκούφα και γρουσούζα και χίλια δυο άλλα προσβλητικά τις περίμεναν και συνήθως ήταν αποκλεισμένη από κοινωνικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις (γάμους,βαπτίσεις κλπ),μιας και θεωρούνταν η παρουσία της γρουσούζικη και βλαπτική. Το πρόσφορό της ο παπας -αν το δεχόταν- δεν θα το μοίραζε στο κόσμο.
Ξέρετε, ήθη και έθιμα είναι κι αυτά.. Μονάχα που πολλά από αυτά καλώς ξεχάστηκαν..Σερνικοβότανα, και κάποιες μαγικές συνήθειες.. Σταμάτα, Αγορίτσα και άλλα ..μαγικά ονόματα έδιναν στο κορίτσι προκειμένου να σταματήσει η μάνα να γεννά θηλυκά παιδιά.. Με το συμπάθειο..
-Πόσα παιδιά έχεις;.. -Δύο κορίτσια..(ακόμη δεν είχα αποκτήσει το γιό μου).. Ο γέρος επέμενε.. Πόσα Παιδιά;.. -Γιατί αυτά είναι κουνέλια;..(Πραγματική συζήτηση σε καφενείο του δικού μας χωριού δεν πάνε και.. αιώνες)
Δύσκολη λοιπόν η θέση της γυναίκας. Στη πλειοψηφία τους σκληρή δουλειά στα χωράφια και στο σπίτι. Αντικείμενο μελέτης και προσέγγισης. 
Και τι ρόλο έπαιξαν τα ήθη και τα έθιμα στη διαμόρφωση της υποτιμημένης εικόνας της γυναίκας;..
Καλούμαστε λοιπόν να ανιχνεύσουμε τις αντιθέσεις. Να τις ερμηνεύσουμε και βέβαια να τις δούμε ως αποτέλεσμα μιας κοινωνικής δομής που άλλαξε, αν και φυσικά ακόμη υπάρχει εκμετάλλευση άλλου περιεχομένου αλλά πάντα μειωτικού για τη γυναίκα από τα ΜΜΕ, προβολή λάθος προτύπων κλπ. 
Αλλά αυτό είναι τεράστιο επίσης θέμα από μόνο του.(Σκεφτείτε πάντως και τον μελλοντικό πολίτη αν σταθεί επιφανειακά μονάχα σε αυτά τα αρνητικά του σημερινού πολιτισμού..σκεφτείτε αν ελαφριά τη καρδία θελήσει να τα αναπαράγει δίνοντας τους τη δικαιολογία,που πιθανώς και να πιστεύει..παράδοση.
Φυσικά και δεν θα έχει καμμία σχέση με την εικόνα του σήμερα ούτε θα αντανακλά την πραγματικότητα).

Η γυναίκα έχει κερδίσει τη θέση της με πολλούς αγώνες και βέβαια πολλούς έχει να κάνει ακόμη για να αποτινάξει τα πρότυπα αιώνων αλλά και να αμυνθεί στα νέα στρεβλά πρότυπα.

Κάθε πολιτισμός περιέχει μορφές βίας κατά των γυναικών που είναι σχεδόν αόρατες επειδή θεωρούνται μέρος της κοινωνίας, των ηθών και των εθίμων τους.

Η λαϊκή παράδοση και το αντρικό μόριο.

Φυσικά το πέος λειτούργησε στις πατριαρχικές κοινωνίες ως δείγμα εξουσίας και ανωτερότητας. 
Ο φαλλός εμφανής, η γυναίκα δεν είχε γεννητικά όργανα ή τουλάχιστον δεν υπήρχαν, αφού δεν ήταν ορατά. 
Και φυσικά κρυμμένα ακόμη πιο πολύ πίσω από το αξεσουάρ όλων των τοπικών φορεσιών, την ποδιά, η οποία ήταν γεμάτη σύμβολα κάθαρσης και αποτρεπτικά αλλά και σύμβολα γονιμότητας.
Πολλά περιθωριακά έθιμα, που φυσικά είχαν εκτός από το περιορισμένο γεωγραφικό εύρος και χαρακτήρα, χρησιμοποίησαν τον φαλλό αναπαράγοντας και τονίζοντας αυτή την προσωποποιημένη μορφή εξουσίας, αν και στα χρόνια εκείνα επιτρεπόταν μονάχα μεταξύ αντρικών συναθροίσεων και μεταξύ τους πειραγμάτων πχ κατά την διάρκεια των Αποκριών,όπως το Μπουρανί του Τυρνάβου και που στις μέρες μας μεταλλάχτηκαν σε φολκλορικά δρώμενα και τουριστική ατραξιόν και τείνουν να απλωθούν και σε άλλα μέρη στην Ελλάδα.
 Φυσικά και στο κέφι μπορεί να κάνει ο καθένας ότι θέλει, αλλά δεν μπορούμε να πούμε ότι με τέτοιους τρόπους παράγουμε πολιτισμό, πόσο δε μάλλον όταν αναπαράγουμε σεξιστικά πρότυπα και προφανώς επηρεάζουμε και αναπαράγουμε, σε αγόρια και κορίτσια σήμερα, την εικόνα του κυρίαρχου φαλλού. Που φυσικά είναι ζωογόνος όπως και ζωογόνα είναι και τα γυναικεία γεννητικά όργανα με την ίδια σημαντικότητα και τα δυό.
Φυσικά και αναπαράγουμε σεξισμό και φυσικά γιατί να μην θέλει να κάτσει η γυναίκα απάνω σε ένα ανασηκωμένο πέος, δε πα ναναι και καλόγρια δε πάει ναναι και αποθαμένος..απο ότι λέει το άλλο τραγούδι του Γιάνναρου που απόθανε..από άλλη περιοχή της Ελλάδας αυτό..

Διαθέσιμη και μάλλον λυσσαλέα η εικόνα της γυναίκας εδώ.. Φυσικά θα πρέπει να ανταποκριθεί στην εικόνα ενός πέους κι αν δεν ανταποκριθεί μάλλον δεν ξέρει τι χάνει, οπότε θεμιτό να της το δείξει το πέος, ακόμη και χωρίς την θέληση της.
Στην εποχή μας και ξεπερασμένο και ζημιογόνο.

Και όσον αφορά για το αναμασημένο Διονυσιακά έθιμα, υπάρχει πάντα και ο αντίλογος του Πλάτωνα, του Πλούταρχου και πολλών άλλων.* Αλλά ας σταθεί έστω ευκαιρία να μελετήσουμε κιόλας τι ήταν οι Διονυσιακές γιορτές, οι Μαινάδες κλπ και τι εξέφραζαν για την εποχή τους.
*θέμα για τεράστια κουβέντα ότι ακόμη κι αυτές, οι διονυσιακές γιορτές είναι αποτέλεσμα και κατάλοιπο μιας ακόμη θρησκείας και πολλοί αρχαίοι φιλόσοφοι που επέμεναν (και τις πολέμησαν) στην ανάπτυξη του πνεύματος και την καλλιέργεια της σκέψης, γιατί αυτό ήταν ο δρόμος προς την ελευθερία του ανθρώπου και όχι το στιγμιαίο ξέσπασμα το οποίο μάλιστα είχε και ακρότητες...

Εν κατακλείδι..
Παραδοσιακά Έθιμα είναι το κάψιμο του Ομβριού(Εβραίου) και του Αράπη..
Παραδοσιακό έθιμο και το άπλωμα του σεντονιού της παρθενίας της νύφης..
Έθιμο παραδοσιακό και η προίκα.. και πολλά άλλα ακόμη μακρύς ο κατάλογος..
Σήμερα όμως θα τα λέγαμε ρατσιστικά, σεξιστικά και αναχρονιστικά. 
Και οι σύγχρονες κοινωνίες τα κατήργησαν. Δημιουργώντας τον δικό τους παραδοσιακό σύγχρονο πολιτισμό. 
Και με αγώνες γυναικών σε κάθε επίπεδο. Απο τη δουλειά, το σχολείο την Εθνική Αντίσταση. 
Παίρνοντας υλικό σαν πρώτη ύλη, μελετώντας, ερμηνεύοντας, γεννώντας και απορρίπτοντας.
Φυσικά με λάθη, όπως πάντα υπήρχαν στρεβλά και λάθη . 
Τότε παράγουμε πολιτισμό όπως και έκαναν οι προγονικές μας κοινωνίες και που εξέφραζαν τη δική τους εποχή με όλα τα συν και τα μείον.

Η αναπαραγωγή *αρνητικών*(σεξιστικών,ρατσιστικών κλπ) εθίμων μιας παρελθούσας πατριαρχικής κοινωνίας μπορεί να γίνει μόνο με την ταυτόχρονη ερμηνεία των δομών της συγκεκριμένης κοινωνίας που το παρήγαγε.
Στην ουσία εδώ τίθεται το ερώτημα τι είναι παράδοση; τι εννοούμε στην ουσία όταν λέμε..ήθη κι έθιμα; Δημιουργούμε παράδοση ή απλώς αναπαράγουμε στιγμές από εποχές ξεπερασμένες μέσα από τους αγώνες των τάξεων και των φύλων; Τι τελικά είναι αυτό το προϊόν*του φολκλόρ έτσι όπως το προβάλουμε σήμερα ονοματίζοντας το,*παράδοση;* 
Μήπως τελικά εξακολουθεί να παίρνει σάρκα και οστά εκείνο το παλιό των Ρωμαίων, δώσε στο λαό άρτον οίνον και θεάματα,ντύνοντας το με προβιά *παράδοσης;
Για να είναι φανερός ο δρόμος που διένυσε ο Άνθρωπος, Άντρας και Γυναίκα για να φτάσει εδώ σήμερα. Και φυσικά να κατανοήσει τα εμπόδια που ακόμη έχει να ξεπεράσει.
ή για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του Ν.Σβορώνου Τα κύρια στοιχεία της ταυτότητας ενός ζωντανού λαού είναι ό,τι καινούριο ο ίδιος ζει και δημιουργεί, η θεμιτή έρευνα δεν μπορεί να στραφεί παρά στις πηγές έμπνευσης, που δημιουργούν τα καινούρια αυτά στοιχεία και στη γενεσιουργική τους αιτία, που βρίσκεται χωρίς αμφιβολία στις ιστορικές εξελίξεις ενός λαού.

Ενδυματολόγος

Αλίευση  Παρουσίαση: Viva La Revolucion