Σαν χτες το 2015 πέταξε στους ουρανούς της Μνήμης !!
 |
| ΕΝΤΟΥΑΡΝΤΟ ΓΚΑΛΕΑΝΟ (1940-2015) |
Έγραψε η Άννεκε Ιωαννάτου
Στο Ατέχνως
«…Για τους φτωχούς ξέρουμε τα πάντα:
πού δεν δουλεύουν, τι δεν τρώνε, πόσο δεν ζυγίζουν, πόσο δεν μετρούν, τι δεν έχουν, τι δεν σκέφτονται, τι δεν ψηφίζουν, τι δεν πιστεύουν…Μόνο που δεν ξέρουμε γιατί οι φτωχοί είναι φτωχοί…Μήπως γιατί η γύμνια τους μας ντύνει και η πείνα τους μας δίνει να φάμε;
Με τα παραπάνω λόγια στο «Τα παιδιά των Ημερών» ο Εντουάρντο Γκαλεάνο βάζει το νυστέρι στη συνείδηση των ασυνείδητων που δεν «θέλουν να ξέρουν» τις ρίζες της φτώχειας γιατί αυτό θα σήμαινε ότι πρέπει να τεθεί τέρμα στον πλούτο τους.
Αυτό το νυστέρι το κρατούσε μια ζωή στο χέρι μαζί με την πένα ή μάλλον η πένα του ήταν το νυστέρι και πώς να γίνει αλλιώς;
Η μαρτυρική πορεία των χωρών αυτών κάτω από το ζυγό της αποικιοκρατίας και μετά από διάφορες «ανεξαρτητοποιήσεις» κάτω από το ζυγό των νέων μορφών αποικιοκρατίας με την ατέλειωτη ακολουθία δικτατορικών καθεστώτων δεν μπορούσε παρά να αποτελέσει τη βασανιστική ύλη των λογοτεχνών-στοχαστών της.
Συνεπώς η κοινωνική αδικία με τις κραυγαλέες ανισότητες ήταν και για τον Γκαλεάνο η κινητήρια δύναμη της πένας του χρησιμοποιώντας τη λογοτεχνία σαν όπλο στην ιδεολογική πάλη.
Πορεία ζωής και ιδεολογική πάλη
Ο Εντουάρντο Γκαλεάνο πέθανε φέτος (2015) στις 13 Απριλίου ένα χρόνο μετά από το φυσικό θάνατο στις 17 Απριλίου 2014 μιας άλλης εμβληματικής φυσιογνωμίας των λατινοαμερικανικών γραμμάτων, του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες.
Ωστόσο και ο Γκαλεάνο σίγουρα θα συνεχίσει να ζει μέσα από το έργο του.
Γεννήθηκε το 1940 στο Μοντεβιντέο, πρωτεύουσα της Ουρουγουάης, και ξεκίνησε την πορεία του από τη δημοσιογραφία εργαζόμενος σε διάφορα περιοδικά.
Το 1961 έγινε διευθυντής της εφημερίδας «Εποχή» και από το 1960 μέχρι το 1964 ήταν αρχισυντάκτης της εβδομαδιαίας επιθεώρησης «Πορεία» που είχε δημιουργηθεί το 1939 από μια ομάδα προοδευτικών διανοουμένων, σαν όργανο πάλης ενάντια στο φασισμό που τότε είχε θριαμβεύσει στην Ισπανία και στη Γερμανία απειλώντας όλη την Ευρώπη.
Την επιθεώρηση αυτή τη διέπνεε ένας βαθύς αντιαμερικανισμός και υπεράσπιζε σοσιαλιστικές και αντιιμπεριαλιστικές ιδέες.
Έπαιξε σημαντικό ρόλο στα πολιτικά και πνευματικά τεκταινόμενα της Ουρουγουάης προωθώντας την προοδευτική νοτιοαμερικανική λογοτεχνία και, βεβαίως, συμβάλλοντας στην ανατροπή της δικτατορίας.
Το 1973 η στρατιωτική χούντα έκλεισε το περιοδικό και ο Γκαλεάνο, που σαν διευθυντής σύνταξης είχε παίξει καθοριστικό ρόλο στην ιδεολογική κατεύθυνση του περιοδικού, εξορίζεται και πάει στην Αργεντινή, όπου ιδρύει το λογοτεχνικό περιοδικό «Κρίση» ώσπου να επιβληθεί και εκεί, το 1976, η στρατιωτική δικτατορία.
Στη συνέχεια πήγε στη Βαρκελώνη. Το 1985 επέστρεψε στην πατρίδα του όπου έζησε το υπόλοιπο της ζωής του.
Έργα φωτιάς
Τα πιο εμβληματικά έργα του Εντουάρντο Γκαλεάνο είναι χωρίς αμφιβολία τα μεταφρασμένα και στα ελληνικά «Οι ανοιχτές φλέβες της Λατινικής Αμερικής» (1971), μια καλά τεκμηριωμένη καταδίκη του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού, και η τριλογία «Μνήμη της Φωτιάς» (1982-1986) (Ι. «Γεννήσεις», ΙΙ. «Πρόσωπα και Μάσκες, ΙΙΙ. «Ο αιώνας του Ανέμου») στο οποίο με μικρά χρονογραφήματα σε γλώσσα «στακάτο» επιγραμματικό, δίνει την ιστορία της Νότιας Αμερικής από τις απαρχές της Κατάκτησης μέχρι σήμερα.
Συνέχισε αυτό το στυλ με το πιο πρόσφατο «Καθρέφτες. Μια σχεδόν παγκόσμια Ιστορία» (2008). Αλλά και τα δοκίμιά-μαρτυρίες του δίνουν με γλαφυρή συντομία και απλότητα –χωρίς ωστόσο να πέσουν σε απλοϊκότητα – την πεμπτουσία των μαρτυρικών δρώμενων σε χώρες της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής, όπως το εξαιρετικό «Γουατεμάλα, κλειδί της Λατινικής Αμερικής» (1967).
Πάντα υπέρμαχος της κουβανικής Επανάστασης συμμετείχε για πολλά χρόνια στη σύνταξη της επιθεώρησης «Casa de las Americas» που εκδίδεται στην Αβάνα.
Ο Γκαλεάνο έχει χειριστεί πολλά είδη του γραπτού λόγου, αλλά τελικά δημιούργησε ένα νέο είδος γραφής σβήνοντας τα σύνορα ανάμεσα στα λογοτεχνικά είδη. Άλλωστε με το έργο του ήθελε να σβήσει και άλλα σύνορα.
Σε μια συνέντευξη στην οποία τον χαρακτήρισε η δημοσιογράφος «διανοούμενο» δεν έδειχνε και πολύ χαρούμενος με το χαρακτηρισμό αυτό εξηγώντας ότι γι’ αυτόν δεν υπάρχουν σύνορα ανάμεσα
στο νου- σκέψη και το συναίσθημα, δεν του αρέσει ο διαχωρισμός της καρδιάς από τη λογική καθιερώνοντας τον όρο «στοχαζόμενος με συναίσθημα» («sentipensando”).
Στα έργα του αναμειγνύονται η φαντασία, ο μύθος, η μαρτυρία και η κοινωνική ανάλυση.
Πετυχημένες «ατάκες» του έχουν πολλαπλά δημοσιευθεί και παρατεθεί.
Διαχρονικές «φλογισμένες» μνήμες της παγκόσμιας πάλης των λαών
Μία μία παίρνει τις χώρες της Λατινικής Αμερικής γράφοντας σελίδες από την ιστορία αγώνων τους, των απεργιών, των Πρωτομαγιών,
όπως στο «Μνήμη της Φωτιάς» για το Ελ Σαλβαντόρ: «Η Ρωσική Επανάσταση και οι παγκόσμιοι εργατικοί και απελευθερωτικοί αγώνες έριξαν τους σπόρους τους στη Λατινική Αμερική κατά τις δεκαετίες 1920 και 1930.
Στο Ελ Σαλβαντόρ η παράδοση των αγώνων των Ινδιάνων που τον 19ο αιώνα (1833) αγωνίστηκαν με επικεφαλής τον ηγέτη Ακίνο για ανακατανομή της γης, συνεχίστηκε με την ανάπτυξη εργατικών αγώνων και την ίδρυση του κομμουνιστικού κόμματος (1832). Θρυλικές μορφές του κομμουνιστικού κόμματος ήταν ο Φαραμπούντο Μαρτί και ο Μιγκέλ Μάρμολ.
Ο Φαραμπούντο Μαρτί εκτελέστηκε το 1832 μετά την αποτυχημένη εξέγερση.
Ο Μιγκέλ Μάρμολ γλύτωσε μέσα από το σωρό των εκτελεσμένων και η υπόλοιπη ζωή του ήταν ένας διαρκής αγώνας για την προάσπιση των εργατικών δικαιωμάτων.
Διέσχισε όλες τις χώρες της Νότιας Αμερικής καταγγέλλοντας, οργανώνοντας και πολεμώντας. Πέθανε στην Κούβα το 1975.
Η επανάσταση του 1932 έφερε τους καρπούς της. Το 1974 ιδρύθηκε το απελευθερωτικό μέτωπο «Φαραμπούντο Μαρτί» που οργάνωσε ένοπλο επαναστατικό αγώνα. Παρά τη συντριβή του σήμερα το μέτωπο αυτό στο Ελ Σαλβαντόρ αποτελεί τη μόνη δύναμη που πολεμάει τη ντόπια ολιγαρχία και τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις των ΗΠΑ».
Στο ίδιο στυλ μιλάει χρονογραφικά για τη Χιλή, το Εκουαδόρ, τη Νικαράγουα, τη Γουατεμάλα, την Κούβα και άλλες χώρες για αγώνες των ιθαγενών, των εργατών, των αγροτών, καθώς και για τις αιματηρές ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις.
Δεν μπορούν όμως οι εξαιρετικά σύντομες φράσεις και εκφράσεις να αποκρύψουν τη συμπυκνωμένη οργή αυτού του γιού ενός τμήματος του μαρτυρικού και πάντα με «ανοιχτές φλέβες» «Τρίτου Κόσμου». ‘
Ισα ίσα το απέριττο αυτό ύφος τονίζει, αλλά και ελέγχει την οργή .
Τα έργα του Εντουάρντο Γκαλεάνο αφήνουν λίγα περιθώρια για λογοτεχνική ανάλυση ακριβώς επειδή μιλούν από μόνα τους με μια ασυνήθιστη αμεσότητα και κάπως εύκολα απομονώνει κανείς αποσπάσματα από τα συμφραζόμενα.
Τα μηνύματα μοιάζουν να μην έχουν ανάγκη από συμφραζόμενα, αλλά πυροβολούν από μόνα τους.
Ίσως γι αυτό τόσο συχνά κυκλοφορούν τόσα τσιτάτα του Γκαλεάνο.
Ο Γκαλεάνο ήξερε πολύ καλά ποιοι είναι οι πραγματικοί ένοχοι της μιζέριας τόσων λαών κι ας μην αναδεικνύουν τα λεχθέντα του πάντα με σαφήνεια τους ταξικούς διαχωρισμούς.
Και το εκφράζει πότε ειρωνικά, πότε άμεσα, όπως στις ατάκες «Οι θεωρίες του Μίλτον Φρίντμαν (Αμερικανός οικονομολόγος, κατ’ εξοχήν υποστηρικτής του νεοφιλελευθερισμού, Α.Ι.) του έδωσαν το βραβείο Νόμπελ, στη Χιλή της έδωσαν το στρατηγό Πινοσέτ»,
«Η παγκόσμια οικονομία είναι η πιο αποτελεσματική έκφραση του οργανωμένου εγκλήματος. Οι διεθνείς οργανώσεις που ελέγχουν το νόμισμα, το εμπόριο και την πίστωση ασκούν τρομοκρατία ενάντια στις φτωχές χώρες και ενάντια στους φτωχούς όλων των χωρών…».
Και: «Τώρα τα βασανιστήρια ονομάζονται παράνομοι εξαναγκασμοί. Η προδοσία ονομάζεται ρεαλισμός. Ο οπορτουνισμός λέγεται πραγματισμός. Ο ιμπεριαλισμός λέγεται παγκοσμιοποίηση. Και τα θύματα του ιμπεριαλισμού λέγονται χώρες αναπτυσσόμενες».
«Η ιστορία της Λατινικής Αμερικής είναι η ιστορία της λεηλασίας των φυσικών πόρων της»
Για όσους νομίζουν ότι ο Γκαλεάνο με την κριτική του έμεινε στο διαχειριστικό εποικοδόμημα του συστήματος, όπως τόσοι άλλοι προοδευτικοί της ηπείρου του, όχι σπάνια κάτω από την πίεση της επιλογής ανάμεσα στο να ακουστείς ή να μην ακουστείς ευρύτερα ή από φόβο για συνέπειες(εξορίες, βασανιστήρια κλπ.) και πρέπει να διαλέξεις διατυπώσεις που δεν σε θάβουν, μπορούμε να πούμε ότι εδώ κι εκεί επισημαίνει τη βαθύτερα αιτία, τον καπιταλισμό μιλώντας είτε μεταφορικά είτε κυριολεκτικά για την ανάγκη της κοινωνικοποίησης των μέσων παραγωγής και ανταλλαγής και την απαλλοτρίωση της μεγάλης ιδιοκτησίας.
Επίσης επισημαίνει στην μπροσούρα του για το φασισμό
«Ημέρες και νύχτες του έρωτα και του πολέμου», ότι οι βασανιστές και οι δικτάτορες είναι πληρωμένοι υπάλληλοι- γραφειοκράτες που μπορούν να χάσουν τη θέση τους αν δεν κάνουν καλά τη δουλειά τους.
Δεν χρειάζεται πολλή σκέψη για να καταλάβουμε ποιοι τους πληρώνουν…
Σε μια πολύ πρόσφατη συνέντευξή του στο ντοκιμαντέρ «Το αόρατο τείχος:
η λεηλασία προκαλεί την Έξοδο, η τραγωδία της αφρικανικής Εξόδου»
ο Γκαλεάνο με αφορμή τα σύγχρονα μαζικά πια κύματα προσφύγων προς την Ευρώπη από την Αφρική και τη Μέση Ανατολή μιλά για την ευρωπαϊκή καπιταλιστική συσσώρευση στη βάση της λεηλασίας της Αφρικής και της Αμερικής: «Πετούσαν στη θάλασσα τους νεκρούς της προηγούμενης νύχτας, νεκρούς από πληγές, αρρώστιες ή επειδή κρεμόντουσαν με τις ίδιες τις αλυσίδες τους. Αιώνες ταπείνωσης και αδειάσματος.
Οι νέοι άνθρωποι, το καλύτερο που διάθετε η Αφρική, γίνονταν εργατικό δυναμικό σκλαβωμένο στις φυτείες της Αμερικής έτσι σφραγίζοντας το πεπρωμένο γυναικών, αντρών και παιδιών για μερικές γενιές. Όλοι στην υπηρεσία της συσσώρευσης κεφαλαίων. Εκείνοι έγιναν το καύσιμο που κινούσε αυτή τη μηχανή που γέννησε αυτό που πριν ονομαζόταν καπιταλισμός και τώρα το ονομάζουν «οικονομία της αγοράς (…)».
Καθόλου περίεργο που η σημερινή κατάσταση ξυπνάει μέσα σ’ αυτό τον λαμπρό εκπρόσωπο της λογοτεχνίας και του στοχασμού της Λατινικής Αμερικής τον πόνο αιώνων.
Στην καταπολέμηση αυτής της εκμετάλλευσης αφιέρωσε όλη τη ζωή του.
