Ναζίμ Χικμέτ: «…στη φωτιά της μεγάλης οργής μας και της αγίας ελπίδας μας»
Έγραψε ο Νίκος Μόττας* //
Ναζίμ Χικμέτ.
Ο κορυφαίος τούρκος ποιητής της εργατικής τάξης, των λαϊκών αγώνων, της ελπίδας των κατατρεγμένων.
Ο κομμουνιστής Χικμέτ, γέννημα της Θεσσαλονίκης των αρχών του 20ου αιώνα, φίλος του λαού της Ελλάδας και των λαών όλου του κόσμου, αυτός που μέσα απ’ την τέχνη του μετέτρεψε το λυγμό σε επανάσταση, την κραυγή σε εξέγερση, «για να γεννούνε τα σκοτάδια λάμψη».
Ποιητής στρατευμένος, συνειδητά ταγμένος στον αγώνα για έναν καλύτερο κόσμο.
Εργάτης του λόγου- ενός λόγου με ιδιαίτερους συμβολισμούς, βαθιά φιλοσοφημένου πολιτικού μα συνάμα τόσο προσιτού.
«Μια θρησκεία, ένας νόμος, ένα δίκαιο: Η δουλιά του εργάτη» έγραφε σε ηλικία μόλις 17 χρονών ο Χικμέτ, συνοψίζοντας σε μια αράδα τη μαρξιστική κοσμοθεωρία.
Εργάτης του λόγου- ενός λόγου με ιδιαίτερους συμβολισμούς, βαθιά φιλοσοφημένου πολιτικού μα συνάμα τόσο προσιτού.
«Μια θρησκεία, ένας νόμος, ένα δίκαιο: Η δουλιά του εργάτη» έγραφε σε ηλικία μόλις 17 χρονών ο Χικμέτ, συνοψίζοντας σε μια αράδα τη μαρξιστική κοσμοθεωρία.
Διανοούμενος που δεν σταμάτησε ποτέ, μέσω τις τέχνης του, της σκέψης και της πένας του, να παίρνει θέση στα μεγάλα ζητήματα της εποχής του.
Μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος Τουρκίας από το 1923, γνώρισε την καταστολή, τη λογοκρισία, τη φυλακή.
Το 1958, σε συνέντευξη στο γαλλικό περιοδικό “Lettres Francaises” έλεγε:«Γνωρίζετε ότι εγώ είμαι μέλος του ΚΚ από το 1923 και αυτό είναι η μόνη μου περηφάνια.
Νομίζω ότι στις σχέσεις μεταξύ των κρατών, η πολιτική της ουδετερότητας μπορεί να είναι χρήσιμη και αποτελεσματική, όχι όμως για τους συγγραφείς.
Δεν θα μπορούσατε, αλήθεια, να μου πείτε το όνομα ενός μεγάλου συγγραφέα, σε όλη την Ιστορία του κόσμου, που να έμεινε ουδέτερος απέναντι στα μεγάλα προβλήματα της εποχής του.
Μπορεί να το πιστεύει ότι είναι ουδέτερος, και να το διακηρύσσει μάλιστα, αλλά στην ουσία δεν είναι ποτέ!
Όσο για μένα προτιμώ να είμαι δεσμευμένος και μάλιστα με όλη μου τη συνείδηση…».«Αν δούλεψες σαν κομμουνιστής,
αν σκέφτηκες σαν κομμουνιστής,
αν αγάπησες σαν κομμουνιστής,
αν πάλεψες σαν κομμουνιστής,
αν έζησες σαν κομμουνιστής,
είσαι ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος του 20ού αιώνα».
Ο Χικμέτ ανήκει σε εκείνη την κατηγορία εργατών του λόγου που είχαν την ικανότητα να εντοπίζουν στην καθημερινή ζωή, στην καθημερινότητα της ταξικής πάλης, το στοιχείο εκείνο που ήταν χρήσιμο, κοινωνικά και ιστορικά, για να «ξελασπώσουμε το μέλλον» – όπως έγραφε ο Μαγιακόφσκι- για να τραβήξει η ζωή μπροστά.
Πρόκειται για την κατηγορία εκείνη των επαναστατών της διανόησης – όπως ο Ρίτσος, ο Βάρναλης, ο Νερούδα, ο Ελυάρ, ο Αραγκόν – που προσωποποίησαν αυτό που έλεγε ο Φρ.Ένγκελς:
«οι ποιητές προαισθάνονται το μέλλον. Αν είναι ικανοί να προαισθάνονται το μέλλον, τότε πιστεύω ότι μπορούν ακόμα καλύτερα να οσφραίνονται τα προβλήματα του παρόντος».
Πρόκειται για την κατηγορία εκείνη των επαναστατών της διανόησης – όπως ο Ρίτσος, ο Βάρναλης, ο Νερούδα, ο Ελυάρ, ο Αραγκόν – που προσωποποίησαν αυτό που έλεγε ο Φρ.Ένγκελς:
«οι ποιητές προαισθάνονται το μέλλον. Αν είναι ικανοί να προαισθάνονται το μέλλον, τότε πιστεύω ότι μπορούν ακόμα καλύτερα να οσφραίνονται τα προβλήματα του παρόντος».
Ο Ναζίμ Χικμέτ ήταν παρών στα προβλήματα της εποχής του.
Η καρδιά του-«ένα κόκκινο μήλο» όπως έγραφε- βρίσκονταν σε κάθε σημείο που ηχούσαν οι καμπάνες των λαϊκών αγώνων, σε κάθε σημείο που κυριαρχούσε η αδικία, σε κάθε μέρος που οι σφαίρες της ταξικής καταπίεσης τουφέκιζαν την ελευθερία και το δίκαιο.
Και αυτό, διότι στο επίκεντρο της σκέψης και της ποίησης του Χικμέτ βρισκόταν ο άνθρωπος:
«Για μένα, το λοιπόν, το πιο εκπληκτικό, πιο επιβλητικό, πιο μυστηριακό και πιο μεγάλο,
είναι ένας άνθρωπος που τον μποδίζουν να βαδίζει,
είναι ένας άνθρωπος που τον αλυσοδένουνε».
«Χλιαροί και παλλόμενοι σαν το αίμα που πηδάει από μια φλέβα/
αρχίσαν να φυσάν οι άνεμοι/. Ακούω τους ανέμους/Αργοπορεί ο σφυγμός/ Στις κορφές του Ουλουντζά θα χιονίσει/ Και κει ψηλά οι αρκούδες/ Μεγαλόπρεπες κι εξαίσιες θα κοιμούνται/ Πάνου στα κόκκινα φύλλα των καστανιών/. Στην πεδιάδα γυμνώνουνται οι λεύκες/. Οπου να `ναι θα κλειστούνε τα μεταξοσκούληκα/ Οπου να `ναι θα τελειώσει το χινόπωρο/ Οπου να `ναι κι η γη θα ξαναμπεί μέσα στου τοκετού τον ύπνο/. Κι εμείς θα περάσουμε ακόμη ένα χειμώνα/ Ζεσταίνοντας τα χέρια μας στη φωτιά της μεγάλης οργής μας/ Και της αγίας ελπίδας μας». – Ναζίμ Χικμέτ.
Η καρδιά του Χικμέτ- «το κόκκινο μήλο» που αγκάλιασε όλη την ανθρωπότητα- έπαψε να χτυπά τα ξημερώματα της 3ης Ιούνη 1963 στη Μόσχα. Από τότε πέρασαν 53 χρόνια.
Ο λόγος του, ωστόσο –επαναστατικός και πάντοτε επίκαιρος- δεν έσβησε και δεν θα σβήσει ποτέ.
Μέσα απ’ τους στίχους των ποιημάτων του, ο Χικμέτ δίνει κουράγιο και δύναμη («Δὲ χύνουν δάκρυ μάτια ποὺ συνηθίσαν νὰ βλέπουνε φωτιὲς/ δὲ σκύβουν τὸ κεφάλι οἱ μαχητὲς/ κρατᾶν ψηλὰ τ᾿ ἀστέρι μὲ περηφάνεια»), δίνει ελπίδα («Ὑπομονή, συντρόφοι, ὑπομονὴ καὶ θὰ ῾ρθει μέρα ἡ τρανὴ/ ναὶ θά ῾ρθει!), δείχνει το δρόμο («Αν δεν καώ εγώ. Αν δεν καείς εσύ. Αν δεν καούμε εμείς/ Πώς θα γενούν τα σκοτάδια λάμψη…»).
Ο λόγος του, ωστόσο –επαναστατικός και πάντοτε επίκαιρος- δεν έσβησε και δεν θα σβήσει ποτέ.
Μέσα απ’ τους στίχους των ποιημάτων του, ο Χικμέτ δίνει κουράγιο και δύναμη («Δὲ χύνουν δάκρυ μάτια ποὺ συνηθίσαν νὰ βλέπουνε φωτιὲς/ δὲ σκύβουν τὸ κεφάλι οἱ μαχητὲς/ κρατᾶν ψηλὰ τ᾿ ἀστέρι μὲ περηφάνεια»), δίνει ελπίδα («Ὑπομονή, συντρόφοι, ὑπομονὴ καὶ θὰ ῾ρθει μέρα ἡ τρανὴ/ ναὶ θά ῾ρθει!), δείχνει το δρόμο («Αν δεν καώ εγώ. Αν δεν καείς εσύ. Αν δεν καούμε εμείς/ Πώς θα γενούν τα σκοτάδια λάμψη…»).
Περισσότερο από πέντε δεκαετίες μετά το βιολογικό του θάνατο, ο λόγος του Χικμέτ
συνεχίζει να εμπνέει τους λαϊκούς αγώνες, την πάλη για μια κοινωνία χωρίς εκμετάλλευση, για τον σοσιαλισμό-κομμουνισμό.
Είναι ο λόγος εκείνος που μας συντροφεύει- και θα μας συντροφεύει- «στην πιό όμορφη θάλασσα», αυτήν του αγώνα για έναν καλύτερο κόσμο.
«Θα βγούμε νικητές κι ας είναι οι θυσίες μας βαριές»…
* υποψ. διδάκτωρ πολιτικών επιστημών και ιστορίας
