- Τεύχος: 2006 Τεύχος 3
- ΚΟΜΕΠ
«Υπάρχει ένας γίγαντας σ’ αυτόν τον κόσμο. Εχει χέρια που μπορούν να σηκώσουν μια τεράστια ατμομηχανή χωρίς να βάλουν δύναμη.
Εχει πόδια που μπορούν να διασχίσουν χιλιάδες χιλιόμετρα μέσα σε μια μέρα.
Εχει φτερά που μπορούν να σηκώνουν ψηλά, πάνω από τα σύννεφα, πιο ψηλά από εκεί που πετούν τα πουλιά.
Εχει τη δύναμη να κολυμπά πάνω στο νερό και στο βυθό της θάλασσας καλύτερα από κάθε ψάρι.
Εχει μάτια που μπορούν να δουν τα αθέατα, αυτιά που ακούνε εκείνα που λέγονται στο άλλο άκρο του κόσμου.
Είναι τόσο δυνατός που μπορεί να διασχίζει τα βουνά και να σταματά το πιο ορμητικό ποτάμι.
Κάνει το γύρω του κόσμου, όπως ο ίδιος θέλει. Φυτεύει δάση, ενώνει θάλασσες, ποτίζει ερήμους.
Ποιος είναι αυτός ο γίγαντας;
Ο γίγαντας αυτός είναι ο άνθρωπος.
Αυτό ακριβώς θα σας εξηγήσουμε στο μικρό βιβλιαράκι που αρχίζετε τη στιγμή αυτή να διαβάζετε»[1].
Πώς δημιουργήθηκε ο άνθρωπος;
Τι τον έκανε να ξεχωρίσει από τα άλλα ζώα;
Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να είναι ελεύθερος ο άνθρωπος;
Πώς υποδουλώθηκε και έγινε ο άνθρωπος αντικείμενο εκμετάλλευσης από άνθρωπο; Πότε θα ελευθερωθεί οριστικά από την εκμετάλλευση;
Στα ερωτήματα αυτά έρχεται να απαντήσει το βιβλίο «Ανθρωπος, αυτός ο γίγας».
Με ένα απλό ξεφύλλισμα, κάποιος μπορεί να θεωρήσει ότι πρόκειται για ένα παιδικό βιβλίο. Ομως, με μια προσεκτικότερη ματιά θα διαπιστώσει ότι πρόκειται για βιβλίο που με απλό τρόπο δίνει επιστημονική εξήγηση για τη βιολογική και κοινωνική εξέλιξη του ανθρώπου.
Είναι ένα βιβλίο ιδιαίτερα χρήσιμο στην πάλη για την ανατροπή του σημερινού συστήματος εκμετάλλευσης του ανθρώπου από τον άνθρωπο, χρήσιμο για τη διαμόρφωση κριτηρίων μεθοδολογίας στη σκέψη των νέων που θέλουν να έχουν μια επιστημονικά θεμελιωμένη θεώρηση για την εξέλιξη του ανθρώπου, της βιολογικής και κοινωνικής του εξέλιξης. Είναι χρήσιμο στη διαμόρφωση επαναστατικής συνείδησης της δυνατότητας για την αλλαγή του κόσμου και την ανάγκη, με τη συνειδητή πάλη, για την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.
Το βιβλίο αυτό γράφτηκε το 1942 από δύο Σοβιετικούς συγγραφείς παιδικών βιβλίων, την Ελενα Σεγκάλ και τον Μ. Ιλίν, και αρχικά προοριζόταν για σχολικό βιβλίο στη Σοβιετική Ενωση. Στη συνέχεια γνώρισε μεγάλη εκδοτική επιτυχία αφού εκδόθηκε σε πάρα πολλές χώρες, από τη γειτονική Τουρκία έως τη Γαλλία, την Κούβα, την Αργεντινή.
Στη γραφή του χρησιμοποιείται η δομή μιας όμορφης και συναρπαστικής αφήγησης, με πολύ πλούσιο και προσεγμένο λεξιλόγιο. Αυτή η αφήγηση παρακολουθεί και μας παρουσιάζει την εξέλιξη του ανθρώπου από την άγρια κατάσταση μέχρι την εμφάνιση της πρώτης εκμεταλλευτικής κοινωνίας - του δουλοκτητικού συστήματος.
Η αφήγηση στηρίζεται στα επιστημονικά έργα του Ενγκελς «Ο ρόλος της εργασίας στην εξανθρώπιση του πιθήκου» και «Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους», στα έργα του Κ. Δαρβίνου και στις επιστημονικές ανακαλύψεις ανθρωπολόγων και παλαιοντολόγων μελετητών, μέχρι την εποχή που γράφτηκε το βιβλίο. Στη συνέχεια υπήρξαν και άλλες μελέτες όπως και νεώτερα ευρήματα ανθρώπινων σκελετών και σημάδια της εργασίας του ανθρώπου, νεώτερες ανακαλύψεις που όχι μόνο δε διέψευσαν την αφήγηση αλλά αντίθετα την επανεπιβεβαίωσαν. Οι συγγραφείς προβλέπουν αυτή τη μελλοντική επιβεβαίωση στο κεφάλαιο «Ο ελλείπων σύνδεσμος».
Ο άνθρωπος λοιπόν, είναι προϊόν εξέλιξης. Δεν εμφανίστηκε από το πουθενά κάποια στιγμή. Στα σύγχρονα σχολικά βιβλία, όπου γίνεται λόγος για εμφάνιση του ανθρώπου, αυτός τοποθετείται χωρίς πρόγονο, χωρίς παρελθόν. Ετσι ανοίγει το παράθυρο σε ιδεαλιστικές ερμηνείες που είτε βάζουν το θεό είτε το έμφυτο ανθρώπινο πνεύμα για να εξηγήσουν τις αιτίες της εξανθρώπισης του πιθήκου. Και όμως τα πράγματα δεν είναι έτσι. Πριν από πολλές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, σε μια εποχή που οι γεωλόγοι ονομάζουν τριτογενή, ένα είδος πιθήκων άρχισε να χάνει τη συνήθεια να χρησιμοποιεί τα χέρια του για να βαδίζει και αποκτούσε όλο και πιο πολύ το κατακόρυφο βάδισμα. Ποια ήταν η αιτία γι’ αυτό; Αυτό το είδος των πιθήκων αναγκάστηκε να περπατάει στα δύο πόδια για να μπορεί να συμπληρώσει το διαιτολόγιό του με καρπούς που βρίσκονταν σε ύψος, με ζώα που για να τα πιάσει έπρεπε να έχει μετατοπίσει το κέντρο βάρος του σώματος στα κάτω άκρα, για να απελευθερώσει τα μπροστινά άκρα.
Ετσι, όμως, είχε γίνει το πρώτο βήμα. Σιγά-σιγά και -όπως ένα παιδί σηκώνεται σταδιακά στα δυο, ξαναπέφτει στα τέσσερα μπουσουλώντας και τελικά υιοθετεί το όρθιο βάδισμα- το ανθρώπινο χέρι είχε ελευθερωθεί από τη λειτουργία του βαδίσματος και μπορούσε να χρησιμεύσει στην επαφή του με το φυσικό περιβάλλον.
«Ο άνθρωπος του δάσους δε βγήκε έξω από το «κλουβί» του μέσα σε μια μέρα, ούτε μέσα σ’ ένα χρόνο. Πέρασαν εκατοντάδες χρόνια προτού γίνει αρκετά ελεύθερος, που να μπορεί να περπατά μέσα στα άδεντρα χωράφια. Το πρώτο πράγμα που έπρεπε να κάνει, για να σπάσει τις αλυσίδες που τον κρατούσαν δεμένο στο δάσος ήταν να κατέβει από τις κορφές των δέντρων και να περπατήσει στο έδαφος»[2].
«Χρειάστηκε μεγάλη και μακροχρόνια προσπάθεια. Φυσικά εξακολουθούσε να είναι τετράποδο, δεν είχε γίνει άνθρωπος. Ομως έπαψε να χρησιμοποιεί τα χέρια του για να περπατά. Τα είχε για άλλες δουλιές»[3].
«Τώρα το χέρι αυτό που μπορούσε να πιάσει ένα φρούτο ή ένα καρπό, μπορούσε να πιάσει και μια πέτρα ή ένα μακρύ ραβδί. Κι όταν έχετε στο χέρι σας μια πέτρα ή ένα ραβδί, είναι σαν να’ χετε ένα χέρι ακόμα πιο μεγάλο κι ακόμα πιο δυνατό. Με μια πέτρα μπορεί να σπάσετε και τον πιο σκληρό καρπό, που δεν μπορούν να σπάσουν τα δόντια σας και με το ραβδί σας μπορείτε να βγάλετε από τη γη όποιες ρίζες θέλετε»[4].
«Μα όπως είχε τα χέρια ελεύθερα για τη δουλειά έτσι είχε και τα πόδια ελεύθερα για μια άλλη δουλειά: το βάδισμα. Οσο πιο απασχολημένα ήταν τα χέρια του, τόσο περισσότερο και τα πόδια του έπρεπε να βαδίζουν. Ετσι, τα χέρια άφηναν τα πόδια του να βαδίζουν και, με τη σειρά τους, τα πόδια άφηναν ελεύθερα τα χέρια του να δουλεύουν.
Ενα καινούριο ζώο φάνηκε, έτσι, πάνω στη γη! Ενα πλάσμα που μπορούσε να περπατήσει στα πίσω σκέλη του και να δουλέψει με τα μπροστινά!
Το πλάσμα αυτό έμοιαζε σα ζώο. Μα αν βλέπατε πως χρησιμοποιούσε το ραβδί ή την πέτρα θα λέγατε αμέσως: «Αυτό το ζώο άρχισε πια να γίνεται άνθρωπος». Γιατί καθώς ξέρεται μόνο ο άνθρωπος μπορεί να χρησιμοποιήσει εργαλεία. Τα ζώα δεν μπορούν»[5].
Οταν ο Δαρβίνος το 1859 δημοσίευε το βιβλίο του «Η προέλευση των ειδών», ο Μαρξ έγραψε στον Ενγκελς ότι το έργο αυτό έδινε τη βάση για τις υλιστικές διαλεκτικές απόψεις στον τομέα της φυσικής ιστορίας. Αργότερα, όταν το 1871 δημοσίευσε ο Δαρβίνος το βιβλίο «Η καταγωγή του ανθρώπου και η γεννητική επιλογή», γύρισε ανάποδα ό,τι πίστευε ως τότε ο κόσμος. Η εκκλησία φυσικά το καταδίκασε. Σπάνια ένα βιβλίο με τέτοιον επιστημονικό χαρακτήρα δίχασε τόσο μαζικά την κοινή γνώμη της εποχής. Ωστόσο αυτό είχε την αιτία του. Με το έργο αυτό δίνονταν αυστηρές επιστημονικές αποδείξεις για τη φυσική και όχι τη θεϊκή καταγωγή της ανθρωπότητας. Στις μέρες μας αυτή η διαμάχη δεν έχει σιγάσει. Στις ΗΠΑ ολόκληρες πολιτείες αποφασίζουν να καταργηθεί το μάθημα για τη θεωρία της εξέλιξης και να μπει στη θέση του το μάθημα για τη δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου από το Θεό. Στην Ελλάδα, τα σχολικά βιβλία δεν κάνουν λόγο πουθενά για την εξέλιξη του ανθρώπου και πώς αυτός εμφανίστηκε. Το κεφάλαιο για τη θεωρία του Δαρβίνου στη Γ΄ Λυκείου είναι εκτός ύλης, αφού το Υπουργείο Παιδείας είναι και Θρησκευμάτων! Στόχος του κατεστημένου είναι να μην πιστεύει ο νέος άνθρωπος στην ίδια την έννοια της εξέλιξης, να βλέπει παντού μια υπερφυσική αιτία, να αντιμετωπίζει τον κόσμο αποσπασματικά και την εξέλιξη παθητικά.
«Υπάρχουν άνθρωποι που θεωρούν έγκλημα να πεις πως ο άνθρωπος και ο χιμπατζής έχουν την ίδια γιαγιά. Πριν λίγα χρόνια έγινε μια τέτοια δίκη. Ενας δάσκαλος οδηγήθηκε στο δικαστήριο, γιατί τόλμησε να μιλήσει στους μαθητές του για τη συγγένεια που υπάρχει ανάμεσα στον άνθρωπο και στη μαϊμού. Στους δρόμους μαζεύτηκαν αρκετοί «καθώς πρέπει» κύριοι με πινακίδες που έγραφαν: «Δεν είμαστε πίθηκοι και αρνούμαστε ότι γίναμε από μαϊμούδες».
Ο καημένος ο δάσκαλος που φυσικά δεν είχε σκοπό να μεταβάλει αυτούς τους γάιδαρους σε πιθήκους, τα είχε χαμένα και δικαιολογημένα σκεφτότανε μήπως οι δικαστές του τρελάθηκαν, μήπως επρόκειτο να ακολουθήσει και άλλη δίκη για την προπαίδεια. Ωστόσο η δίκη έγινε με όλους τους δικονομικούς τύπους. Μίλησαν μάρτυρες, απολογήθηκε ο κατηγορούμενος κι ο πρόεδρος έβγαλε την απόφαση:
1. Αποδείχθηκε πως δεν υπάρχει συγγένεια ανάμεσα στους ανθρώπους και στους πιθήκους και
2. ο δάσκαλος καταδικάστηκε σε πρόστιμο 100 δολαρίων.
Ετσι ένας δικαστής του Τενεσί, με μια απόφασή του «κατάργησε» ολόκληρη την επιστήμη της καταγωγής του ανθρώπου που θεμελίωσε ο Δαρβίνος και άλλοι επιστήμονες. Ομως κανένας δικαστής δεν μπορεί να καταργήσει τα γεγονότα»[6].
Σημαντική προσφορά του βιβλίου είναι ότι δίνει επιχειρήματα ενάντια σε μια σειρά σκοταδιστικές αντιλήψεις σε σχέση με τη δήθεν θεϊκή δημιουργία του κόσμου που και σήμερα αναπαράγονται και στο εκπαιδευτικό σύστημα.
Είναι σημαντικό ότι αποκαλύπτει πολλά σοβαρά θέματα, εκλαϊκευμένα μέσα από παραδείγματα.
Οι συγγραφείς δίνουν το περιεχόμενο της ελευθερίας, αναφερόμενοι στους χιμπατζήδες. Αν για παράδειγμα, θελήσει κάποιος να τους φυλακίσει σε μια συγκεκριμένη περιοχή του δάσους, ο καλύτερος τρόπος δεν είναι να την περιφράξει με κάγκελα, αλλά να δημιουργήσει τριγύρω μία ζώνη δίχως δέντρα. Ετσι αυτά τα ζώα παύουν να είναι ελεύθερα, αφού δεν ικανοποιείται η ανάγκη τους να ζουν στα δέντρα. Για τον άνθρωπο δεν ισχύει το ίδιο.
«Εναν καιρό, ο άνθρωπος δεν ήταν γίγαντας. Ηταν ένας μικροσκοπικός νάνος. Δεν ήταν ο αφέντης του γύρω κόσμου, μα ένας υπάκουος υπηρέτης του. Δεν είχε καμιά δύναμη πάνω στη φύση και δεν ήταν περισσότερο ελεύθερος απ’ ό,τι τα άλλα αγρίμια και τα πουλιά[7]».
«Στον κόσμο υπάρχουν κάπου ένα εκατομμύριο διαφορετικοί οργανισμοί που ο καθένας ζει στο δικό του μικρό κόσμο, μέσα στον οποίο έχει συνηθίσει. Aλλοι ζουν στο νερό, άλλοι στο ξηρό χώμα. Μερικοί αγαπούν το φως, άλλοι προτιμούν το σκοτάδι. Μερικοί θάβονται μέσα στην καυτή άμμο, άλλοι ζουν μονάχα σε βάλτους. Εκεί που μερικοί οργανισμοί διαβάζουν μια πινακίδα «απαγορεύεται η είσοδος», άλλοι διαβάζουν «είσοδος ελεύθερη»[8].
«Λοιπόν, ας δούμε τώρα τι είδους ζώου είναι ο άνθρωπος. Πρέπει να ζει στα λιβάδια ή στα δάση, στα βουνά ή στους βάλτους; Τίποτε απ’ όλα αυτά.
O άνθρωπος μπορεί να ζήσει παντού. Και στο βουνό και στο λιβάδι, και στο δάσος και στο βάλτο και ακόμα είναι πολύ ευχαριστημένος όταν αλλάζει «τόπο διαμονής».
Πουθενά δεν υπάρχει για τον άνθρωπο πάνω στη γη η πινακίδα «απαγορεύεται η είσοδος». Ο εξερευνητής του πόλου Παπάνιν και οι σύντροφοί του έζησαν πάνω σ’ ένα παγόβουνο που έπλεε εννέα ολόκληρους μήνες, κι αν έπρεπε να μείνουν άλλο τόσο καιρό μέσα σε μιαν έρημο, στον ισημερινό, δε θα τους ήταν πολύ δύσκολο.
Ο άνθρωπος έχει διεισδύσει παντού. Σκαρφάλωσε στις κορφές των πιο ψηλών βουνών, τόλμησε και κατέβηκε στο βυθό της θάλασσας, διέσχισε την έρημο της Σαχάρας, εξερεύνησε τις χιονισμένες ερήμους του Αρκτικού, κατέβηκε μέσα στα έγκατα της γης και ανέβηκε ψηλά στη στρατόσφαιρα.
Ομως, δεν ήταν πάντοτε τέτοιος. Ηταν μια εποχή που κι αυτός δεν ήταν ελεύθερος και δυνατός, όπως είναι τώρα»[9].
Ο άνθρωπος σταδιακά κατακτούσε την ελευθερία. Γίνεται ελεύθερος όσο γνωρίζει τους φυσικούς και κοινωνικούς νόμους, όταν τους αξιοποιεί για να αλλάξει τη φύση μέσω της εργασίας του ή όταν αξιοποιεί τους κοινωνικούς νόμους για να αλλάξει την κοινωνία. Γατί όσο και να ποθεί η ψυχή του ανθρώπου να πετάξει, αν δεν ξέρει και δεν αξιοποιήσει το νόμο της βαρύτητας δε θα τα καταφέρει. Η επιστήμη σήμερα έχει αναπτυχθεί. Αποκαλύπτει όλο και περισσότερο τις νομοτέλειες της φύσης, της κοινωνίας και της νόησης. Εχει ήδη αντιμετωπίσει πολλά από τα προβλήματα που ήταν άλυτα τα προηγούμενα χρόνια. Είναι όμως ταυτόχρονα όλο και πιο στενά υποταγμένη στην καπιταλιστική αναζήτηση του κέρδους, άρα η ελευθερία του ανθρώπου σήμερα είναι περιορισμένη. Ο άνθρωπος με την εργασία του και την κοινωνική δράση, την ταξική πάλη, ανακαλύπτει και αξιοποιεί τους φυσικούς και κοινωνικούς νόμους, αλλάζει το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον και έτσι κατακτά μεγαλύτερο βαθμό ελευθερίας. Πράγμα που μας προϊδεάζει γι’ αυτό που ο Ενγκελς έλεγε «πως με τον Κομμουνισμό ο άνθρωπος αφήνει πίσω του το βασίλειο της αναγκαιότητας και περνάει στο βασίλειο της ελευθερίας».
«Είναι πολύ δύσκολο σ’ έναν άνθρωπο να ζήσει στον κόσμο αν δεν ξέρει τους νόμους του. Νιώθει αδύνατος, ανίσχυρος, μπροστά στην ισχύ των αόρατων δυνάμεων. Το καθετί σύμφωνα με αυτή την ιδέα, πρέπει να γίνει ένα φυλακτό, ο κάθε άνθρωπος ένας μάγος. Παντού τα ακούραστα εκδικητικά πνεύματα των νεκρών, είναι έτοιμα να πέσουν πάνω του. Το κάθε άγριο ζώο που σκότωσε στο κυνήγι θα ξαναγυρίσει να τον εκδικηθεί για το θάνατό του. Για να προστατευτούν, λοιπόν, από το κακό, θα πρέπει να παρακαλέσουν, να προσπαθήσουν να καλοπιάσουν τα πνεύματα αυτά, όλη την ώρα, προσφέροντάς τους δώρα και τροφή.
Η άγνοια γεννά το φόβο[10].
«Οσο καιρό οι άνθρωποι δε γνώριζαν τους νόμους της φύσης και δεν μπορούσαν να κουμαντάρουν τις δυνάμεις της, ένιωθαν σκλάβοι της, σκλάβοι κάποιας αόρατης δύναμης.
Μα, απ’ τον καιρό που μάθανε τους νόμους της φύσης και της δικής τους ζωής, άρχισαν να γίνονται αφέντες της μοίρας τους, άρχισαν να γίνονται ελεύθεροι»[11].
Μέσα στο περιβάλλον του ο άνθρωπος ήταν το πιο αδύναμο και απροστάτευτο πλάσμα, αυτή η αδυναμία του υπήρξε και η μεγάλη του δύναμη, αφού μη έχοντας ο ίδιος όργανα που σκάβουν, κέρατα που σκοτώνουν κλπ. αναγκάστηκε να τα κατασκευάσει. Αυτή η διαδικασία σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες βοήθησε την εξέλιξη της σκέψης του. Ο άνθρωπος είχε χέρι με αντικριστά δάχτυλα που του έδινε τη δυνατότητα να κάνει λεπτοδουλιές, αυτό ακόνιζε περισσότερο το μυαλό.
Ο άνθρωπος, εξαιτίας της αδυναμίας του, ήταν αναγκασμένος να συνεργάζεται με άλλους ανθρώπους, να δουλεύει και να παλεύει συλλογικά ενάντια στα στοιχεία της φύσης και τα θηρία. Μέσα σε αυτή τη διαδικασία ανέπτυξε γλώσσα γιατί ήταν αναγκασμένος να πει πράγματα πιο περίπλοκα από προειδοποίηση για κίνδυνο ή ύπαρξη τροφής. Ετσι δημιουργήθηκαν οι έννοιες που δεν είναι μόνο λέξεις για συνεννόηση, αλλά εργαλείο σκέψης, έτσι απόκτησε νοημοσύνη. Δηλαδή στην κυριολεξία το ανθρώπινο χέρι δημιούργησε το μυαλό, «η εργασία δημιούργησε τον άνθρωπο», όπως έγραφε ο Ενγκελς.
Η συλλογική εργασία και ο αναπτυγμένος ανθρώπινος εγκέφαλος δώσανε τη δυνατότητα για ένα νέο σπουδαίο άλμα. Οι πρόγονοι των ανθρώπων ήταν ζώα που ζούσαν σε αγέλες. Ωστόσο ακόμα βρίσκονταν σε μια κατάσταση όπου αυτό ήταν απλά ένα ζωώδες ένστικτο. Ηταν όμως η αρχή. Η πρωτόγονη ομάδα έγινε ένα νέο περιβάλλον που με τον καιρό έγινε η δεύτερη φύση του ανθρώπου. Ο άνθρωπος δεν ήταν απλά ένα κομμάτι της φύσης. Ηταν και ένα μέρος μιας ομάδας, της πρώτης ανθρώπινης κοινωνίας. Ηταν έμφυτη αυτή η κοινωνικότητα; Οχι. Προέκυψε από την ανάγκη να αντικατασταθεί η έλλειψη αμυντικής ικανότητας του κάθε ατόμου από την ενωμένη δύναμη και συνεργασία της αγέλης.
Από τη στιγμή που ο άνθρωπος ξεχωρίζει από το ζωικό βασίλειο μέσα από την εργασία του, γίνεται ταυτόχρονα και κοινωνικό ον. Με λίγα λόγια, εμφάνιση του ανθρώπου και εμφάνιση της ανθρώπινης κοινωνίας είναι ουσιαστικά το ίδιο πράγμα και δεν μπορεί να διαχωριστεί. Ο άνθρωπος είναι λοιπόν το σύνολο των κοινωνικών του σχέσεων.
«Ενας μόνο άνθρωπος είναι ολότελα αδύνατο να τα βάλει και με το μικρότερο θηρίο ακόμα, αλλά θα μπορούσε ο άνθρωπος να γίνει ό,τι έγινε αν ζούσε μονάχος του; Δεν ήταν ο άνθρωπος μα ο λαός που έμαθε να κάνει εργαλεία, που έμαθε να κυνηγά, να ανάβει φωτιά, να χτίζει σπίτια, να «αναποδογυρίσει» τον κόσμο»[12].
«Aν, λοιπόν, στη σύγχρονη εποχή είναι δύσκολο ένας άνθρωπος να παραμείνει άνθρωπος μέσα στην απόλυτη απομόνωση, τι θα έπρεπε να είχε γίνει με τον πρωτόγονο άνθρωπο; Oι άνθρωποι έγιναν ό,τι έγιναν γιατί ζούσαν μαζί. Κυνηγούσαν μαζί, έκαναν τα εργαλεία τους μαζί. Ολόκληρη η φυλή κυνηγούσε τα άγρια θηρία, και πάνω στο δέρμα τους δεν έπεφτε ένα μόνο κοντάρι, μα δεκάδες κοντάρια, από όλες τις μεριές. Η ανθρώπινη ομάδα, λοιπόν, ήταν εκείνη που κυνηγούσε το θεόρατο μαμούθ-μια ομάδα με εκατοντάδες χέρια και εκατοντάδες κεφάλια. Γιατί δεν ήταν μόνο τα χέρια, ήταν και τα κεφάλια που δούλευαν μαζί.
Ενα μαμούθ μπορεί, φυσικά, να είναι πιο μεγάλο και πιο δυνατό από τον άνθρωπο, μα οι άνθρωποι όλοι μαζί, ο λαός δηλαδή, ήταν πιο έξυπνοι»[13].
«Η μια γενιά περνούσε και η άλλη ερχότανε. Λαοί και φυλές εξαφανίζονταν και δεν άφηναν ίχνη, εκείνα που άφηναν σβήνανε μέσα στη στάχτη και στη σκόνη. Δεν άφηναν πίσω τους ούτε πόλεις, ούτε χωριά.
Νομίζει κανένας πως τίποτε δε θα μπορούσε να αντισταθεί στην καταλύτρα δύναμη του χρόνου. Μα η ανθρώπινη πείρα δεν εξαφανίστηκε. Νικώντας το χρόνο, συνέχισε τη ζωή της μέσα στη γλώσσα, στην τεχνική, στην επιστήμη. Η κάθε λέξη στη γλώσσα, η κάθε κίνηση στη δουλειά, η κάθε σκέψη στην επιστήμη, δεν είναι τίποτα άλλο, πάρα η συγκεντρωμένη πείρα της μιας και της άλλης γενιάς»[14].
«Καθώς κοιτάζουμε το μεγάλο διάστημα των χιλιάδων χρόνων που χωρίζουν τον άνθρωπο από τον πίθηκο μας έρχονται στο μυαλό τα σοφά λόγια του Φρειδερίκου Ενγκελς.
“Η δουλειά έκανε τον άνθρωπο”»[15].
Το βιβλίο ξεσκεπάζει το σκοταδισμό και τη δεισιδαιμονία που φέρουν ως αιτίες των κοινωνικών καταστάσεων μυστηριώδεις δυνάμεις, θεούς, δαίμονες, μοίρα, κλπ. Αναδεικνύει τους φυσικούς και κοινωνικούς νόμους που διέπουν τη ζωή του ανθρώπου, τη δυνατότητα ο άνθρωπος να τους συνειδητοποιήσει, επομένως συνειδητά να παρέμβει για να τους αξιοποιήσει προς όφελός του. Μέσα από τις ίδιες τις κοινωνικές νομοτέλειες διαμορφώνονται οι δυνατότητες νέων νομοτελειών, με άλλα λόγια, τίποτε δε μένει στάσιμο, η κοινωνία εξελίσσεται.
Για παράδειγμα η δημιουργία της δουλοχτητικής κοινωνίας ήταν προϊόν μιας μακρόχρονης αναγκαίας ιστορικής διαδικασίας.
Ο πρωτόγονος άνθρωπος ήταν απόλυτα εξαρτημένος από τη φύση. Η εργασία του τού ‘δινε τα απολύτως αναγκαία μέσα επιβίωσης. Δεν του εξασφάλιζε τίποτα παραπάνω. Ωστόσο, σταδιακά βελτίωνε τα μέσα της εργασίας του, εξέλισσε τα εργαλεία του. Σταδιακά έφτασε ο άντρας να κυνηγά και να συλλέγει και η γυναίκα να φυλάσσει την τροφή. Αλλος ήταν γεωργός και άλλος κτηνοτρόφος, άλλος έφτιαχνε το τόξο και άλλος το χρησιμοποιούσε. Ο καταμερισμός της εργασίας είχε εμφανιστεί. Η ανθρώπινη δουλιά παρήγαγε περισσότερα από όσα χρειαζόταν για να ζήσει ο παραγωγός και η οικογένειά του και έτσι μπορούσε να έχει κάποιο περίσσευμα από την παραγωγική δραστηριότητά του. Με τη δημιουργία του υπερπροϊόντος εμφανίσθηκε στην αρχή η ανταλλαγή των προϊόντων ανάμεσα στις κοινότητες και στη συνέχεια ανάμεσα στους ξεχωριστούς παραγωγούς. Ακριβώς τότε εμφανίστηκε η ατομική ιδιοκτησία και μαζί με αυτή η οικονομική ανισότητα και η δυνατότητα ιδιοποίησης των προϊόντων ξένης εργασίας.
Σε αυτές τις συνθήκες διαμορφώθηκε η δυνατότητα εκμετάλλευσης ξένης εργασίας. Αρχικά έγινε πράξη με τη μετατροπή των αιχμαλώτων πολέμου σε σκλάβους. Και έτσι έγινε η δουλοκτησία, η πρώτη ταξική κοινωνία όπου μια ομάδα ανθρώπων εκμεταλλεύονταν την εργασία μιας άλλης ομάδας.
«Στο δρόμο του προς την ελευθερία, στο δρόμο του για την κατάκτηση της φύσης, ο άνθρωπος έγινε σκλάβος του συνανθρώπου του. Ετσι ο άνθρωπος έφτιαξε ένα ζωντανό εργαλείο για τον εαυτό του, καμωμένο απ’ τον ίδιο το συνάνθρωπό του.
Προηγούμενα η γη ήταν κοινή για όλους. Ηταν περιουσία του καθενός που τη δούλευε. Τώρα ένας σκλάβος άρχισε να καλλιεργεί τη γη που δεν ανήκε στον εαυτό του. Το βόδι που οδηγούσε στο όργωμα δεν ήταν δικό του και η σοδειά που θέριζε δεν ήταν δική του»[16].
«Οσο ένας τεχνίτης δούλευε για όλη την κοινότητα του, η κοινότητα τον έτρεφε. Οι άνθρωποι δούλευαν όλοι μαζί και μοιράζονταν μαζί εκείνα που έφτιαχναν. Μα όταν ένας τεχνίτης άρχισε ν’ ανταλλάσσει τα αγγεία που έφτιαχνε ή τα σπαθιά, δεν ήθελε να μοιράζεται με τους ανθρώπους της φυλής του το σιτάρι, το ύφασμα ή ό,τι άλλο έπαιρνε με ανταλλαγή για τα προϊόντα που έδινε. Νόμιζε πως αυτός και τα παιδιά κέρδισαν το σιτάρι, το ύφασμα ή ό,τι άλλο έδωσε χωρίς να τον βοηθήσει κανένας άλλος»[17].
«Δεν μπορούσαν να καταλάβουν τι είναι αυτό που προκαλούσε το χωρισμό ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς, και νόμιζαν πως η μοίρα ενός ανθρώπου καθοριζόταν από τους θεούς»[18].
Ο συλλογικός τρόπος δουλιάς μακριά από κάθε ατομισμό έκανε τον άνθρωπο όχι μόνο να επιβιώσει αλλά και να γίνει άνθρωπος. Μέσα από τα πολλά παραδείγματα που έχει το βιβλίο δίνει απαντήσεις ενάντια στα κελεύσματα των ατομικών λύσεων. Σε συνδυασμό με τα σημερινά επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας δείχνει πόσο επίκαιρη και τι δυνατότητες έχει η συλλογική - κοινωνική οργάνωση της παραγωγής, αλλά και η αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της προς όφελος της κοινωνίας
Σήμερα ένας 15χρονος μαθητής ούτε καν είχε γεννηθεί όταν ξεκίνησαν οι αντεπαναστατικές ανατροπές στις σοσιαλιστικές χώρες της Ευρώπης. Σε σχέση με αυτό πολλά μπορούν να ειπωθούν για το ότι η ιστορία θα προχωρήσει προς τα εμπρός και ότι το πισωγύρισμα δε θα έχει ιστορική δικαίωση. Πολλά επιχειρήματα μπορούν να αντληθούν από το ίδιο το βιβλίο, αφού η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο δεν είναι στοιχείο της «φύσης του ανθρώπου», αλλά ιστορικά εμφανίστηκε και θα έχει και ιστορικό τέλος.
Το βιβλίο αποτελεί παράδειγμα καλογραμμένου σχολικού βιβλίου του σοσιαλισμού, όπου από μικρή ηλικία, με επιστημονικότητα και ταυτόχρονα με όμορφο και ελκυστικό τρόπο δινόταν βάρος στη διαμόρφωση νεανικής σκέψης, διέξοδος στην ερευνητική διάθεση της νεαρής ηλικίας. Ταυτόχρονα προσανατολίζει στην ενεργητική αξιοποίηση της γνώσης ότι ο κόσμος εξελίσσεται και ο άνθρωπος είναι ο δραστήριος δημιουργός της εξέλιξης.
Αποτελεί δείγμα όχι μόνο του σχολείου του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε, αλλά και παράδειγμα βιβλίου του σχολείου που χρειαζόμαστε σήμερα, ώστε ο νέος άνθρωπος να μη βγαίνει στη ζωή παραδομένος στη σύγχυση, τη συνειδησιακή αβεβαιότητα και τη μοιρολατρία, αλλά μαχητής για τη ζωή.
Σήμερα η παραγωγή διεξάγεται με τη συνεργασία εκατομμυρίων ανθρώπων απ’ όλο τον κόσμο, όμως ο πλούτος που παράγεται γίνεται κτήμα μόνο λίγων καπιταλιστών, παραγωγικές δυνάμεις καταστρέφονται, επιστημονικές ανακαλύψεις που θα βοηθούσαν την αλματώδη βελτίωση της ζωής του ανθρώπου παραμένουν εφτασφράγιστα μυστικά. Ετσι, ως αναγκαιότητα και επικαιρότητα προβάλει η ανατροπή του συστήματος της ταξικής εκμετάλλευσης για να λυθεί η αντίθεση της συλλογικής διεξαγωγής της παραγωγής με την ατομική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της. Για να γίνει αυτό πρέπει η εργατική τάξη, ο μόνος παραγωγός του πλούτου, να πάρει την πολιτική εξουσία για να κάνει τα μέσα της παραγωγής και τα αποτελέσματα της παραγωγής κοινωνική ιδιοκτησία, για να χρησιμοποιούνται προς όφελος του λαού, για την αύξηση του ελεύθερου δημιουργικού χρόνου του ανθρώπου. Δηλαδή η αναγκαιότητα και επικαιρότητα της εποχής είναι να περάσουμε στο σοσιαλισμό, την κατώτερη βαθμίδα του κομμουνισμού.
Ετσι το συγκεκριμένο έργο με απλό και συναρπαστικό τρόπο βοηθάει στην καλλιέργεια της επιστημονικής σιγουριάς για την αλλαγή του κόσμου.
Η ΚΝΕ με το Φεστιβάλ «ΚΝΕ - Οδηγητή» τον περασμένο χρόνο, άνοιξε μαζικά το ζήτημα της αναγκαιότητας η νεολαία να γνωρίσει την αλήθεια, ν’ απορρίψει συνειδητά τα αστικά ιδεολογήματα και διλήμματα.
Σήμερα, με το 9ο Συνέδριό της, με τη βοήθεια του Κόμματος, συνεχίζει την προσπάθεια να ενισχυθούν τα επαναστατικά χαρακτηριστικά της, να εκφραστούν στη σκέψη, τις επιλογές, τη δράση των μελών της. Η διαδικασία αυτή μπορεί και πρέπει να ξεκινά από τη μαθητική ηλικία. Χρειάζεται τον ανάλογο προσανατολισμό των στελεχών της ΚΝΕ, αλλά και τη βοήθεια των εκπαιδευτικών, των γονέων, μελών και φίλων του ΚΚΕ. Η υπόδειξή μας και η συζήτηση ενός τέτοιου βιβλίου, όπως το «Ανθρωπος αυτός ο Γίγας», μπορεί να έχει σημαντική συμβολή. Το καλοκαίρι μπορεί να αξιοποιηθεί για την αυτομόρφωση .
Το άδικο προχωράει σήμερα με βήμα όλο σιγουριά.
Οι καταπιεστές προετοιμάζονται για δεκάδες χιλιάδες χρόνια.
Η βία εξασφαλίζει: Οπως ακριβώς είναι , έτσι θα μείνει.
Καμιά φωνή δεν αντηχεί έξω από τη φωνή των κυρίαρχων.
Και στις αγορές λέει η εκμετάλλευση αδιάντροπα: τώρα εγώ πρώτη ξεκινάω.
Μα και από τους καταπιεσμένους λένε πολλοί τώρα: αυτό που θέλουμε ποτέ δεν πρόκειται να γίνει!
Οποιος ακόμα ζει δε λέει: ποτέ!
Το σίγουρο δεν είναι σίγουρο.
Οπως ακριβώς είναι έτσι δε μένει.
Οταν πουν ό,τι είχαν οι κυρίαρχοι να πούνε θα μιλήσουν οι κυριαρχούμενοι.
Ποιος τολμά να πει: ποτέ;
Ποιος φταίει σαν η καταπίεση παραμένει; Εμείς.
Ποιος φταίει σαν η καταπίεση συντριβεί; Εμείς πάλι.
Οποιος γονατισμένος είναι όρθιος να σηκωθεί!
Οποιος χαμένος είναι να παλέψει!
Οποιος την κατάστασή του έχει αναγνωρίσει , πώς να εμποδιστεί;
Γιατί οι νικημένοι του σήμερα είναι οι νικητές του αύριο
και το ποτέ γίνεται σήμερα ακόμα!
[Εγκώμιο στη διαλεκτική].
Μπρεχτ
Η παρούσα βιβλιοπαρουσίαση στηρίζεται στις εισηγήσεις-παρεμβάσεις της Ιδεολογικής και Μαθητικής Επιτροπής του ΚΣ της ΚΝΕ σε εκδήλωση μαθητών στις 27 Απριλίου 2006, στην αίθουσα εκδηλώσεων της ΚΟΑ, Πανεπιστημίου και Θεμιστοκλέους 2.
[1] Από την εισαγωγή των συγγραφέων του βιβλίου «ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΑΥΤΟΣ Ο ΓΙΓΑΣ», εκδόσεις «Σύγχρονη εποχή», Αθήνα 2006
