Σαν σήμερα στις 3 Νοεμβρίου 1869 πέθανε ο ποιητής Ανδρέας Κάλβος. Είχε γεννηθεί τον Απρίλη του 1792.
Ανδρέας Κάλβος: «… τα χέρια σας απλόνετε! τραβήξετέ τα οπίσω… »
Σαν σήμερα στις 3 Νοεμβρίου 1869 πέθανε ο ποιητής Ανδρέας Κάλβος. Είχε γεννηθεί τον Απρίλη του 1792. Σε μικρή ηλικία εγκαταστάθηκε στην Ιταλία, όπου γνωρίστηκε με τον ελληνικής καταγωγής Ιταλό ποιητή Ούγκο Φώσκολο, ο οποίος στάθηκε συμπαραστάτης και πνευματικός καθοδηγητής του, μέχρι να τα χαλάσουν εξαιτίας των πολιτικών τους αντιθέσεων.
Ο Ανδρέας Κάλβος ήταν πατριώτης και δημοκράτης, εμπνεύστηκε από την επανάσταση και εξύμνησε τα στρατιωτικά κατορθώματα των Ελλήνων, προειδοποιούσε για τη διχόνοια, μισούσε τους Άγγλους και την πολιτική τους (ξεχώριζε μόνο τον Βύρωνα) και στιγμάτιζε τους προδότες. Προερχόμενος από φτωχή οικογένεια, έβαλε μέσα στην ποίησή του όλο τον καημό του λαού για ελευθερία και ελεύθερη πατρίδα.
Το 1813 γράφει την τραγωδία Teramene (Θηραμένης). Θα ακολουθήσουν άλλες δύο: Le Danaidi (Δαναΐδες) και μια που αρχίζει να γράφει όταν θα ξαναβρεθεί στην Ιταλία το 1820 με τίτλο Ippia (Ιππίας). Παρόλο που το 1813 βρισκόμαστε μακριά από το ξέσπασμα της ελληνικής επανάστασης, μπορούμε να διακρίνουμε στο Teramene τα στοιχεία που καθιστούν αργότερα τον Κάλβο έναν πολιτικό ποιητή.
Το 1814 με τη συγγραφή της «Ode agli Ionii» [Ωδή στους Ιονίους], ο Κάλβος πραγματοποιεί, σε ιταλική ακόμα γλώσσα, τη στροφή που εγγράφει οριστικά πλέον την ποίησή του στον ορίζοντα της διπλής προοπτικής της αγάπης για την πατρίδα και της υπηρεσίας του αγώνα. Το ποίημα, που ο Κάλβος απευθύνει στους συμπατριώτες, εμπνέεται από τη διάψευση των προσδοκιών των Επτανήσιων για ανεξαρτησία και ο Κάλβος δείχνει να ανταποκρίνεται πλέον ενεργά στο νέο καθήκον που επιβάλλει η εποχή στους λόγιους: Της δημόσιας παρέμβασης και της κοινωνικής αφύπνισης.
Το 1821 διώκεται από τις ιταλικές αρχές εξαιτίας της εμπλοκής του στο κίνημα των καρμπονάρων. Ο Κάλβος κατηγορείται για επαναστατική δράση, ταυτόχρονα με το ξέσπασμα της ελληνικής επανάστασης που τον βρίσκει μακριά μεν απ’ την πατρίδα, αλλά πολιτικά ενεργό επαναστάτη. Ώς το 1826 ζει κυρίως στη Γενεύη και για ένα διάστημα στο Παρίσι, συνδέεται με το φιλελληνικό κίνημα και γράφει ελληνικά ποιήματα. Η περιγραφή, η εξύμνηση και ο σχολιασμός της επανάστασης του 1821 βρίσκονται στο κέντρο του ελληνόγλωσσου ποιητικού έργου του που αριθμεί, έκτος από την «Ελπίς πατρίδος», είκοσι ωδές: δέκα που απαρτίζουν τη Λύρα (Γενεύη, 1824) και δέκα ακόμα συγκεντρωμένες στη δεύτερη συλλογή, που εκδίδεται το 1826 στο Παρίσι υπό τον τίτλο Λυρικά.
Κεντρικό θέμα όλων των ωδών η Ελληνική Επανάσταση, ο αγώνας για ελευθερία, ιδωμένος από όλες τις πλευρές. Ο Κάλβος ήταν επαναστάτης και έγινε και ο ποιητής της επανάστασης του 1821. Πότε εξυμνεί τους ήρωες, πότε θρηνεί τα αθώα θύματα, άλλοτε καταφέρεται κατά των τυράννων, αλλά προπάντων παροτρύνει για συνέχιση του αγώνα. Δηλωτικοί οι τίτλοι μερικών ωδών: Εις δόξαν, Εις τον Ιερόν Λόχον, Εις Χίον, Εις Πάργαν, Εις Ελευθερίαν, Εις Αγαρηνούς, Εις Σούλι, Εις Ψαρά, Εις Σάμον κ.α
Στην πρώτη στροφή της Ωδής «Εις Σάμον» ο Κάλβος έγραψε, με ιστορική αφορμή τη Ναυμαχία της Σάμου το 1824, έγραψε τους «αθάνατους» στίχους:
«Όσοι το χάλκεον χέρι
βαρύ του φόβου αισθάνονται,
ζυγόν δουλείας ας έχωσι·
θέλει αρετήν και τόλμην
η ελευθερία».
Στην έκτη ωδή, “Αι Ευχαί” που γράφτηκε το 1825, ο Κάλβος καταγγέλλει με σκληρό λόγο τη συμφωνία με την οποία η Ελλάδα δέχθηκε επίσημα την «αγγλική προστασία» που αποτέλεσε τα δεσμά της υποτέλειας της στους ξένους «προστάτες»…
«… τα χέρια σας απλόνετε! τραβήξετέ τα οπίσω…»
α. Της θαλάσσης καλήτερα
φουσκωμένα τα κύματα
να πνίξουν την πατρίδα μου
ωσάν απελπισμένην,
έρημον βάρκαν.
*
β. Στην στεριάν, στα νησία
καλήτερα μίαν φλόγα
να ιδώ παντού χυμένην,
τρώγουσαν πόλεις, δάση,
λαούς και ελπίδας.
*
γ. Καλήτερα, καλήτερα
διασκορπισμένοι οι Ελληνες
να τρέχωσι τον κόσμον,
με εξαπλωμένην χείρα
ψωμοζητούντες
*
δ. Παρά προστάτας να ‘χωμεν.
Με ποτέ δεν εθάμβωσαν
πλούτη ή μεγάλα ονόματα,
με ποτέ δεν εθάμβωσαν
σκήπτρων ακτίνες.
*
ε. Αν οπόταν πεθαίνη
πονηρός βασιλεύς
έσβυν’ η νύκτα εν’ άστρον,
ήθελον μείνει ολίγα
ουράνια φώτα.
*
στ. Το χέρι οπού προσφέρετε
ως προστασίας σημείον
εις ξένον έθνος,
έπνιξε και πνίγει τους λαούς σας,
πάλαι, και ακόμα.
*
ζ. Πόσοι πατέρες δίδουσιν,
όχι ψωμί, φιλήματα
στα πεινασμένα τέκνα τους,
ενώ λάμπουν στα χείλη σας
χρυσά ποτήρια!
*
η. Οταν υπό τα σκήπτρα σας
νέους λαούς καλείτε,
νέους ιδρώτας θέλετε
εσείς δια να πληρώσητε
πλουσιοπαρόχως,
*
θ. Τα ξίφη οπού φυλάγουσι
τα τρέμοντα βασίλεια σας
τα ξίφη οπού τρομάζουσι
την αρετήν, και σφάζουσι
τους λειτουργούς της.
*
ι. Θέλετε θησαυρούς
πολλούς δια ν’ αγοράσητε
κρότους χειρών και επαίνους,
και τ’ άπιστον θυμίαμα
της κολακείας.
*
ια. Ημείς δια τον σταυρόν
ανδρείως υπερμαχόμεθα
και σεις εβοηθήσατε
κρυφά τους πολεμούντας
σταυρόν και αλήθειαν.
*
ιβ. Δια να θεμελιώσητε
την τυραννίαν τιμάτε
τον σταυρόν εις τας πόλεις σας,
και αυτόν επολεμήσατε
εις την Ελλάδα.
*
ιγ. Και τώρα εις προστασίαν μας
τα χέρια σας απλόνετε!
τραβήξετέ τα οπίσω.
βλέπει ο Θεός και αστράπτει
δια τους πανούργους.
*
ιδ. Οταν το δένδρον νέον
εβασάνιζον οι άνεμοι,
τότε βοήθειαν ήθελεν,
ενδυναμώθη τώρα
φθάνει η ισχύς του.
*
ιε. Το ξίφος σφίγξατ’ Ελληνες-
-τα ομμάτια σας σηκώσατε-
-ιδού – εις τους ουρανούς
προστάτης ο Θεός
μόνος σάς είναι. (…)
*
ιζ. Παρά… Αι, όσον είναι
τυφλή και σκληροτέρα
η τυραννίς, τοσούτον
ταχυτέρως ανοίγονται
σωτήριοι θύραι (…).
*
(Ανδρέας Κάλβος – Αι Ευχαί)
