,,ο διοικητής Αττικής Π. Σπηλιωτόπουλος και οι Αγγλοι είχαν δόσει εντολή να μην αναλάβει καμιά επιθετική ενέργεια ο ΕΛΑΣ κατά των Γερμανών όταν θα αποχωρούσαν από την Αθήνα.,,
Η Μάχη της Ηλεκτρικής στον Πειραιά
| Αεροφωτογραφία ντοκουμέντο: Το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής στο Κερατσίνι τις μέρες που έγινε η ομώνυμη μάχη |
Ωρα 9.45 το πρωί της 12ης Οκτώβρη του 1944. Τα ναζιστικά στρατεύματα αποχωρούν απ' την Αθήνα. Ο λαός αρχίζει να βγαίνει στους δρόμους. Οι μάχες όμως δεν έχουν τελειώσει.
Τέσσερα τάγματα του Α' Συντάγματος του ΕΛΑΣ στον Πειραιά έχουν μερόνυχτα να κλείσουν μάτι. Από τις αρχές του Σεπτέμβρη η διοίκηση του Α' Συντάγματος του ΕΛΑΣ έχει την πληροφορία ότι οι Γερμανοί έχουν υπονομεύσει όλες τις βιομηχανικές και λιμενικές εγκαταστάσεις στον Πειραιά και έχουν αποφασίσει να τις τινάξουν στον αέρα ταυτόχρονα με την αποχώρηση των δυνάμεών τους.
Η επιδίωξή τους αυτή θα μπορούσε να υλοποιηθεί αναίμακτα, καθώς ήδη ο στρατιωτικός διοικητής Αττικής στρατηγός Π. Σπηλιωτόπουλος και οι Αγγλοι είχαν δόσει εντολή να μην αναλάβει καμιά επιθετική ενέργεια ο ΕΛΑΣ κατά των Γερμανών όταν θα αποχωρούσαν από την Αθήνα.
Η εντολή αυτή δεν ήταν από φιλάνθρωπα αισθήματα. Οι αστικές δυνάμεις στην Ελλάδα και οι Βρετανοί σύμμαχοί τους είχαν πολύ καθαρή άποψη για την επόμενη μέρα της απελευθέρωσης.
Εχοντας αταλάντευτο ταξικό κριτήριο και ένστικτο, προετοίμαζαν την επόμενη μέρα, δηλαδή την ομαλή διαδοχή από την τριπλή κατοχή και την επαναφορά των κομμάτων της αστικής τάξης στην εξουσία.
Ενας λαός οπλισμένος, χειραφετημένος και με τις βασικές, στρατηγικές επιχειρήσεις στα χέρια του, οι οποίες κατά βάση διέθεταν ένοπλη εργατική φρουρά, τους ήταν εμπόδιο.
Επιπρόσθετα, όλες οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις - και ο Αξονας και οι Σύμμαχοι - είχαν πολύ καθαρό ότι σε καμιά των περιπτώσεων η Σοβιετική Ενωση δεν θα έπρεπε να αποκτήσει πρόσβαση στην Ανατ. Μεσόγειο, σε ένα κρίσιμο γεωστρατηγικό τμήμα, μέσω μιας εξουσίας όπου κουμάντο σ' αυτόν τον τόπο θα έκανε ο ίδιος ο λαός.
| Η κηδεία των νεκρών της Ηλεκτρικής στον περίβολο του εργοστασίου, στις 16 Οκτώβρη του 1944 |
Το ΚΚΕ και το στρατιωτικό τμήμα του ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ, αποφασίζουν να αγνοήσουν την παραίνεση του Βρετανού αντισυνταγματάρχη Γιανκ «να μην πειραχτούν οι Γερμανοί» και να σώσουν τις υποδομές στον Πειραιά, κρατώντας απόλυτα μυστική όλη την οργάνωση της επιχείρησης.
Δεν υπήρχε εργοστάσιο χωρίς Κομματική και ΕΑΜική Οργάνωση
Τον Οκτώβρη του 1944, το ΚΚΕ (και περισσότερο το ΕΑΜ ως μέτωπο) ήταν μακράν το ισχυρότερο και μαζικότερο πολιτικό κόμμα και στον Πειραιά. Σε έναν πληθυσμό 250 - 300 χιλ. κατοίκων, οι εθνικοαπελευθερωτικές οργανώσεις (ΕΑΜ, ΕΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ, ΕΑ) αριθμούσαν πάνω από 100 χιλ. οργανωμένα μέλη. Δηλαδή το 33% έως το 40% του πειραιώτικου λαού.
Δεν υπήρχε εργοστάσιο και χώρος δουλειάς που να μην είχε Κομματική και ΕΑΜική Οργάνωση, με πολύ υψηλό κύρος και επιρροή. Πολλά εργοστάσια είχαν ένοπλη εργατική φρουρά (π.χ. Ηλεκτρική, Ναυπηγεία Αμπελακίων) ή προστασία από τα ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ στην περιοχή τους (π.χ. Λιπάσματα, Τσιμέντα, Μηχανουργία, ΣΕΚ, Παπαστράτος, Λιμάνι, Ναύσταθμος, Ναυπηγεία Περάματος κ.ά.).
Χωρίς αυτήν τη σχέση δεν θα ήταν δυνατό να σωθεί ο Πειραιάς κατά την αποχώρηση των Γερμανών. Από το 1942 ακόμα, δεν υπήρχε μεταλλουργικό εργοστάσιο που να μην έχει στηθεί Κομματική και ΕΑΜική Οργάνωση, όπως και στα μεγάλα εργοστάσια του Βασιλειάδη με 3.000 περίπου εργάτες και του Ροντήρη με 800 - 1.000.
Το 82% της οργανωτικής σύνθεσης της Κομματικής Οργάνωσης Πειραιά του ΚΚΕ ήταν εργάτες.
Και είναι χαρακτηριστικό ότι στους εορτασμούς για τα 26 χρόνια από την ίδρυση του ΚΚΕ, στον Πειραιά συμμετείχαν 70 χιλ. λαού, ενώ καθημερινά διακινούνταν 15 χιλ. φύλλα «Ριζοσπάστη».
Το 6ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ
Σε αυτό το κλίμα και με αυτά τα δεδομένα, το 6ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ με στρατιωτικό διοικητή τον Σωτήρη Κύβελο και καπετάνιο τον Νίκανδρο Κεπέση, από τις αρχές του Σεπτέμβρη ακόμα, διατάσσει τις δυνάμεις του έτσι που να κρατηθεί ο Πειραιάς κάτω από τον έλεγχο του ΕΛΑΣ και να δοθεί μάχη για τη σωτηρία των υποδομών.
Στη διάθεσή τους έχουν διακόσια ογδόντα ντουφέκια και είκοσι αυτόματα, σχεδόν τίποτα μπροστά στην υπεροπλία της Βέρμαχτ, που διέθεσε ειδικά για την προστασία της ομάδας που θα έκανε την ανατίναξη ένα Τάγμα με βαριά πυροβόλα, όλμους και τανκς. Είχαν στήσει τέσσερα πυροβόλα στο κέντρο της πόλης, τον Προφήτη Ηλία, και στον Καραβά της Κοκκινιάς.
Το πρώτο τάγμα, του 6ου Συντάγματος, με διοικητή τον «Νώντα» (Ευσταθόπουλος έφεδρος υπολοχαγός) και καπετάνιο τον Αλέκο Βαρυτιμίδη, παίρνει διάταξη στην περιοχή από Ηλεκτρικό Σταθμό, Ρετσίνα και έως το Πέραμα. Στην ευθύνη του έχει τα εργοστάσια Παπαστράτος, Αλευρόμυλοι, Λιπάσματα, Τσιμέντα και Ηλεκτρική (Πάουερ). Ολα υπονομευμένα με εκρηκτικά. Ειδικά για την Ηλεκτρική ο ΕΛΑΣ γνωρίζει από τον αρχιτεχνίτη ότι το εργοστάσιο είναι υπονομευμένο με τέσσερις τόνους εκρηκτικά.
Μέσα στο εργοστάσιο δρα ήδη σε απόλυτη παρανομία ο λόχος Ηλεκτρικής του ΕΛΑΣ με επικεφαλής τον Σωτήρη Καλαμπόκη.
Στον Ευσταθόπουλο δίνεται διαταγή να κρατηθεί ειδικά το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής πάση θυσία.
Ο πρώτος λόχος του τάγματος, με τους Αντώνη Αντύπα και Βασίλη Λαγωνίκα στη διοίκηση, κρατά από Ταμπούρια προς Πειραιά, ο δεύτερος με τον Βασίλη Βεζυρόπουλο κρατά από την Αμφιάλη έως και το ύψωμα του Αγ. Γεωργίου (αυτός κρατά την Ηλεκτρική), ο τρίτος λόχος με τον Χρήστο Ιωακειμίδη είναι στην Ευγένεια και κρατά το ύψωμα αριστερά (νοτιοανατολικά) της Ηλεκτρικής και ο 4ος με τους Αριστείδη Σπύρου και Δικαίο Κατσικαδάκο κρατά από οδό Κυδωνίων έως τον Αγ. Διονύση στο λιμάνι.
Το σχέδιο και οι μάχες
Ο χρόνος μετρούσε αντίστροφα, καθώς σύμφωνα με τη μαρτυρία του Σωτήρη Κύβελου, ο ΕΛΑΣ γνώριζε ότι η ανατίναξη των εργοστασίων θα γίνει στις 12 Οκτώβρη στις 3 το μεσημέρι.
Επρεπε να εξουδετερωθεί το κέντρο ανατίναξης, δηλαδή το σημείο στο οποίο κατέληγαν όλες οι καλωδιώσεις. Αυτό βρισκόταν στη διασταύρωση Οδυσσέως και Ευαγγελιστρίας. Ηταν ένα τσιμεντένιο οχυρό βάθος 4-5 μέτρων.
Παραμονές της επιχείρησης αυτομόλησε Γερμανός αξιωματικός και παρέδωσε στον ΕΛΑΣ το σχέδιο των καλωδιώσεων.
Ταυτόχρονα, ο ΕΛΑΣ εξασφάλισε από τις δυνάμεις των Ιταλών την παράδοση των όπλων τους στις δικές του δυνάμεις, ενώ από εργάτες του λιμανιού αρπάζονται πυρομαχικά από τις γερμανικές αποθήκες.
Συγκροτήθηκε επίλεκτο τμήμα από το 4ο Τάγμα του ΕΛΑΣ, που ήταν στο κέντρο του Πειραιά, με τη συνδρομή του ΕΛΑΝ και επικεφαλής τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Μιλτιάδη Αλικάκο και τον Καπετάνιο του Τάγματος Σωτήρη Καλαμπόκη.
Με βάση το σχέδιο, τη νύχτα 11 προς 12 Οκτώβρη έκοψαν τα καλώδια στο σημεία διασταύρωσης στην οδό 2ης Μεραρχίας και Κολοκοτρώνη, από τα οποία θα ανατινάζονταν η Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, το Τελωνείο και η αριστερή πλευρά του λιμανιού.
Εκοψαν επίσης τα καλώδια στη γέφυρα του Αγ. Διονύση, από τα οποία θα τινάζονταν η δεξιά πλευρά του λιμανιού, τα Λιπάσματα και η Ηλεκτρική. Χαμογελώντας, το πρωί ο Καλαμπόκης παραδίδει στη διοίκηση του 6ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ τυλιγμένα σε εφημερίδα τα κομμένα καλώδια...
Οι Γερμανοί στέλνουν περίπολο στα Ταμπούρια για την επανασύνδεση των καλωδίων, γίνεται μάχη κατά την οποία αφήνουν στον τόπο 3 νεκρούς και όλα τα υλικά τους.
Είχε προηγηθεί μάχη το πρωί της 11 Οκτώβρη στην ίδια την Ηλεκτρική, καθώς οι Γερμανοί συνέλαβαν 4 ΕΛΑΣίτες την ώρα που έκαναν αποναρκοθέτηση στην ευρύτερη περιοχή και τους έκλεισαν στο εργοστάσιο. Το εργοστάσιο κυκλώθηκε από δυνάμεις του ΕΛΑΣ και οι Γερμανοί κινούν τμήματά τους για ενίσχυση από το εργοστάσιο της ΚΟΠΗ.
Αρχίζει σφοδρή μάχη μπροστά στο νεκροταφείο της Ανάστασης. Οι Γερμανοί αναγκάζονται να υποχωρήσουν, με τον ΕΛΑΣ να μετρά τους 3 πρώτους νεκρούς του σ' αυτήν την επιχείρηση.
Οι 4 ΕΛΑΣίτες αφήνονται ελεύθεροι, παραδίδεται η γερμανική φρουρά του εργοστασίου και εγκαθίσταται φρουρά από τον ΕΛΑΣ.
Στις 3 το μεσημέρι της 12ης Οκτώβρη, καθώς οι ανατινάξεις δεν μπορούν να γίνουν, οι Γερμανοί στέλνουν τμήματα να κάνουν ανατινάξεις με νάρκες. Κατορθώνουν να κάνουν μόνο μία σ' έναν γερανό στο λιμάνι. Ο Πειραιάς είναι ήδη ολόκληρος στα χέρια του ΕΛΑΣ. Η μάχη όμως δεν έχει τελειώσει.
Από τη Θηβών, γερμανικά τμήματα κατεβαίνουν στον Πειραιά. Στη Λεύκα γίνεται μάχη. Αναγκάζονται να υποχωρήσουν, όμως ο ΕΛΑΣ μετρά ανάμεσα στους νεκρούς του τον ίδιο τον διοικητή του Τάγματος Σωτήρη Καλαμπόκη, που είχε κόψει τα καλώδια, και τον Καπετάνιο του ΕΛΑΝ Π. Καβαλιεράτο.
Ηταν το τίμημα για να σωθεί από την ανατίναξη η μεγάλη περιστρεφόμενη «πλάκα» του ΟΣΕ.
Το ίδιο βράδυ, δώδεκα με μία τη νύχτα, ξημερώνοντας η Παρασκευή 13 του μήνα, γερμανικό τμήμα με 60 επίλεκτους και 4 βαριά πυροβόλα ανατινάζει αποθήκες της «SHELL» στο Πέραμα κι από 'κει κατευθύνεται προς την Ηλεκτρική.
Το ΕΑΜ και η ΕΠΟΝ καλούν το λαό να στήσει οδοφράγματα για να εμποδιστεί η κάθοδος τανκς που αρχίζουν να κατεβαίνουν από το Δαφνί.
Ολοι οι δρόμοι κλείνουν.
Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ καθηλώνουν τις δυνάμεις των Γερμανών στη γέφυρα ανάμεσα στο Σαπουνάδικο και τους Μύλους του Αγ. Γεωργίου.
Η μάχη κρατά δυόμιση ώρες και τελειώνει με 11 νεκρούς Γερμανούς στρατιώτες και τους υπόλοιπους αιχμαλώτους, ανάμεσά τους ο διοικητής τους, Χανς Λίντερμαν.
Ο ΕΛΑΣ μετρά άλλους 8 νεκρούς σ' αυτήν τη μάχη.
Έξω από την Δωδώνη στα Γιάννενα
