Συνολικές προβολές σελίδας

Translate

Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα Ηρακλής Κακαβάνης. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων
Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα Ηρακλής Κακαβάνης. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

16 Αυγούστου, 2016

Για Μπέρτολτ Μπρεχτ !!



Σαν σήμερα, 14 Αυγούστου του 1956 πέθανε ο κομμουνιστής Γερμανός ποιητής Μπ. Μπρεχτ.
«Μεγάλωσα σαν γιος καλοστεκούμενων ανθρώπων. Οι γονείς μου μού φορούσαν γιακά, μ’ έμαθαν τις συνήθειες εκείνων που έχουν υπηρέτες και με δίδαξαν πώς να διατάζω. Αλλά, όταν μεγάλωσα και είδα γύρω μου, οι άνθρωποι της τάξης μου δεν μ’ άρεσαν, το να διατάζω δεν ήταν του γούστου μου, ούτε και το να με υπηρετούν. Γι’ αυτό εγκατέλειψα την τάξη μου και συντρόφεψα με τους μικρούς, φτωχούς ανθρώπους».
Επίκαιρος αφού τα θέματα που διαπραγματεύεται τo έργο του επανέρχονται με σφοδρότητα στη ζωή μας.
Με το πλούσιο έργο του, δεκατρείς χιλιάδες σελίδες -και πάνω- στις οποίες περιλαμβάνονται θεατρικά έργα, ποιήματα, πεζά, θεωρητικά κείμενα για το θέατρο, τον κινηματογράφο, την τέχνη, τη λογοτεχνία, μελέτες, σχόλια, σημειώσεις, ημερολόγια, ο μεγάλος Γερμανός επαναστάτης διανοητής έδωσε έναν ασυμβίβαστο αγώνα για να ερμηνεύσει τον κόσμο που έζησε κάτω από τη σκοπιά της πάλης των τάξεων.
Η σκέψη και το έργο του γιατί μέλημα της τέχνης του ήταν να αφθυπνίσει τους καταπιεσμένους να συνειδητοποιήσουν την αιτία των προβλημάτων τους.
«Η τέχνη μπορεί να πάρει θέση στο πλευρό των πολλών και να αποθέσει τη μοίρα τους στα ίδια τους τα χέρια».
Η Τέχνη να πει τη μεγάλη αλήθεια:
«Η μεγάλη αλήθεια της εποχής μας (που δεν υπηρετεί κανείς με το να τη βρει μονάχα, που όμως χωρίς αυτή καμιά άλλη σημαντική αλήθεια δε μπορεί να βρεθεί) είναι ότι η ήπειρός μας βουλιάζει στη βαρβαρότητα επειδή προσπαθούν να διατηρήσουν με τη βία τις σχέσεις ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής».

Στις σελίδες του περιοδικού θα βρείτε ένα πλούσιο αφιέρωμα στο έργο του Μπ. Μπρεχτ:
Πολλές ακόμη αναφορές στο έργο του Μπ. Μπρεχτ ΕΔΩ

26 Ιουνίου, 2016

,,όλες οι Τέχνες πολιτεύονται, είτε το ξέρουνε είτε όχι, είτε τους φαίνεται είτε όχι,,

ΗΡΑΚΛΗΣ ΚΑΚΑΒΑΝΗΣ: Ο Βάρναλης στον Αϊ-Στράτη, θυμήματα εξορίας

1298
Ο αντικομμουνισμός στην Ευρώπη και ο ρόλος της Τέχνης σήμερα

Ο Ηρακλής Κακαβάνης είναι ένας από τους συγγραφείς που εντρύφησαν όσο λίγοι στη ζωή και το έργο του Κώστα Βάρναλη, ενώ μέσα από τα βιβλία του έδωσε στη δημοσιότητα άγνωστες πτυχές του.
Με αφορμή την παρουσία του συγγραφέα στην Κύπρο για το «Α’ Φεστιβάλ Βιβλίου» συζητήσαμε μαζί του για το τελευταίο βιβλίο του, «Κώστας Βάρναλης Αϊ-Στράτης – Θυμήματα εξορίας», στο οποίο πραγματεύεται τη ζωή του ποιητή ως εξόριστου στο μαρτυρικό νησί, μια «αποικία των στρατοπέδων συγκέντρωσης».
Μέσα από τη συζήτηση αντιλαμβανόμαστε το ρόλο που έπαιξαν τα νησιά εξορίας στη διαμόρφωση διανοουμένων, οι οποίοι «αντί να λιγοψυχήσουν βγήκαν πιο δυνατοί και γίναν συνειδητότεροι αγωνιστές της τάξης τους».
Ο Ηρακλής Κακαβάνης μιλά επίσης για το ρόλο της Τέχνης στην υπηρεσία του λαού, καθώς και για τον αντικομμουνισμό ως επίσημη πολιτική της ΕΕ. Η «Χ» δημοσιεύει επίσης για πρώτη φορά μια άγνωστη φωτογραφία από την απεργία πείνας των εξόριστων, μεταξύ των οποίων και ο Βάρναλης.

Ένα ευρύ φάσμα των συγγραμμάτων σας καταπιάνεται με το έργο και τη ζωή του ποιητή της εργατικής τάξης Κώστα Βάρναλη. Τι σας μαγνήτισε;

«Φωνή του λαού και παππού των λαϊκών αγώνων», τον χαρακτήρισε ο Γιάννης Ρίτσος. Και ο λόγος του επίκαιρος και σήμερα αντηχεί βαθιά μέσα μου όπως και σε όλους όσοι μοιραζόμαστε την ίδια ιδεολογία. Είναι ο οδηγητής για εμάς στον αγώνα για κοινωνική αλλαγή.

Ποια είναι τα πιο συνταρακτικά βιώματα, τα οποία περιγράφει ο Βάρναλης από τη ζωή στον Αϊ-Στράτη;

Δεν θα έλεγα ότι το βιβλίο, η αφήγηση του Κώστα Βάρναλη και οι επιστολές έχουν κάτι το συναρπαστικό, το συνταρακτικό. 
Όπως και ο ίδιος λέει: «Ομολογώ πως σε αυτή την περίσταση, κανένας μας δεν είχε την ιδέα πως έκανε τίποτα το ηρωικό». Παρότι στα μάτια του λαού φάνταζε ηρωικό και ήταν πολλές οι σχετικές επιστολές που λάμβαναν.

Η εξορία εκείνη την περίοδο δεν συγκρίνεται με ό,τι ακολούθησε. 
Επίσης, στον Αϊ-Στράτη οι εξόριστοι είχαν λύσει πάρα πολλά πρακτικά ζητήματα σχετικά με την επιβίωσή τους, σε αντίθεση με τα άλλα νησιά. Το σημαντικότερο είναι ότι ο Βάρναλης, ο Γληνός και άλλοι διανοούμενοι αντί να λιγοψυχήσουν, βγήκαν πιο δυνατοί και γίναν συνειδητότεροι αγωνιστές της τάξης τους. Αυτό αναδεικνύεται μέσα από την αφήγηση και το βλέπουμε και στη μετέπειτα δράση τους.

Επίσης εξαιρετικό ενδιαφέρον έχουν οι επιστολές που αντάλλαξε με τη σύζυγό του. 
Αποκτούμε μια εικόνα του Βάρναλη που δεν την είχαμε πριν. 
Για κάτι που ξεχωρίζει επίσης το βιβλίο είναι και για τη φιλοσοφική του σκέψη.
Μέσα από το βιβλίο θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί πως ο Βάρναλης, παρά την εξορία, δεν έχασε ούτε το χιούμορ του, αλλά ούτε και την έμπνευσή του, έτσι δεν είναι;

Όχι μόνο δεν έχασε την έμπνευσή του, αλλά εκεί έγραψε και ένα ποίημα («Η ώρα φτάνει») αφιερωμένο στην Οκτωβριανή Επανάσταση και αργότερα έγραψε το γνωστό σε όλους μας ποίημα «Στην εξορία».

Λέει κάπου: «Κατορθώνουμε (χωρίς εννοείται προσπάθεια) κι είμαστε εύθυμοι και αισιόδοξοι. Άλλωστε οι περισσότεροι είναι νέοι, σχεδόν παιδιά. Κοντά τους παίρνουμε κι εμείς κουράγιο. [εκεί ανάμεσα στους εξόριστους] η καθημερινή ψυχολογική και πνευματική επαφή με την πρωτοπορία της εργατικής τάξης [… είναι] ένα αναστάσιμο λουτρό αισιοδοξίας»
Και αυτό νομίζω αναδεικνύεται μέσα από όλη την αφήγησή του. 
Και μην ξεχνάμε πως όταν στέλνεται στην εξορία είναι περίπου 50 χρόνων. 
Οπως επίσης μέσα από την αφήγηση αναδεικνύονται η οξύνοια, το χιούμορ, η σάτιρα και η λαγαρή του γλώσσα.
Στο βιβλίο υπάρχουν και μαρτυρίες άλλων πολιτικών κρατουμένων;

Υπάρχουν κάποιες μαρτυρίες εξόριστων όπως του Γεράσιμου Αντωνάτου που εξορίστηκε το 1931 (μοναδική μαρτυρία) και δίνει την εικόνα της εξορίας στα τέλη της δεκαετίας του 1920.
 Υπάρχουν και μαρτυρίες συνεξόριστων του Βάρναλη που συμπληρώνουν με μικρές ψηφίδες το πορτρέτο του εξόριστου Βάρναλη.

Ξεχωριστή «μαρτυρία» είναι και η εικαστική τεκμηρίωση του βιβλίου με τα 16 έργα του Γιώργου Φαρσακίδη, τα περισσότερα φτιαγμένα στους τόπους εξορίας. Εργα εμπνευσμένα από το μαρτύριο και τη ζωή των εξόριστων.

1 of 3


Η φωτογραφία είναι από την απεργία πείνας των εξόριστων τον Δεκέμβρη του 1935, λίγο πριν απολυθούν. Εικονίζονται ο Βάρναλης, ο Γληνός και ο γραμματέας της κολεχτίβας, Χρ. Κανάκης. Η φωτογραφία αυτή δημοσιεύεται πρώτη φορά. Πηγή φώτο: ψηφιακό αρχείο ΑΣΚΙ

Μια ιστορική φωτογραφία με φόντο το μισοτελειωμένο «Μαράσλειο σχολείο» και τους εξόριστους του Αϊ-Στράτη σε μια συγκέντρωση διαμαρτυρίας. Με μπλε σκίαση, ο Βάρναλης δεξιά, στη Μέση ο Γληνός και αριστερά ο γραμματέας της ομάδας συμβίωσης Χρ. Κανάκης

25-10-1935. Στο βαπόρι «Μαρία Λ.» που μετέφερε τον Κ. Βάρναλη μαζί με άλλους εξόριστους από τη Μυτιλήνη στον Αϊ-Στράτη




Τα νησιά εξορίας αποτέλεσαν, για μισό αιώνα, μικρά «Νταχάου» για τους πολιτικούς εξόριστους, σύμφωνα με αρκετούς ιστορικούς. Συμμερίζεστε αυτή την άποψη;
Θα απαντήσω με τα λόγια του Μενέλαου Λουντέμη που πέρασε από τη Μακρόνησο και τον Αϊ-Στράτη. 
Στα 1958 μιλώντας στα εγκαίνια μνημείου στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπούχενβαλντ, εκ μέρους των Ελλήνων εξόριστων είχε πει: 
«Η καλύτερη τιμή για την ανθρωπότητα θα ήταν να μην εγκαινιάζει τέτοια μνημεία. Βρισκόμαστε τούτη τη στιγμή μπρος σε μία μητρόπολη των στρατοπέδων. Μα υπάρχουν και οι αποικίες. 
Ερχομαι από μία από αυτές. Βρίσκεται στο Αιγαίο και λέγεται Αϊ-Στράτης».

Και έτσι είναι. Μετά τα χιτλερικά στρατόπεδα, ως «υπόδειγμα» ομαδικών σωματικών και ψυχικών βασανιστηρίων ήταν τα ελληνικά. 
Σε αυτά επιδιώχθηκε η φυσική, ηθική και πνευματική εξόντωση χιλιάδων αγωνιστών.

Σήμερα που οι διώξεις κατά των κομμουνιστών συνεχίζονται σε μια σειρά από χώρες, ενώ ο αντικομμουνισμός αποτελεί επίσημη πολιτική της ΕΕ, πώς πρέπει οι κομμουνιστές να αντιδράσουν;

Σιγά-σιγά με την ανατροπή στις σοσιαλιστικές χώρες υπήρξε μια έξαρση του αντικομμουνισμού από την Ευρωπαϊκή Ενωση μέχρι που έγινε επίσημη πολιτική της. 
Στηρίζει πλέον τον αντικομμουνισμό, τις διώξεις και την απαγόρευση της δράσης ΚΚ, πρωτοστατεί στη διαστρέβλωση της Ιστορίας και προσπαθεί να σβήσει την ιστορική μνήμη. Από την άλλη τιμά τους συνεργάτες των ναζί.

Μπορεί να φαίνεται λίγο, αλλά το πρώτο που έχουν να κάνουν οι κομμουνιστές είναι να καταγγέλλουν και να αποκαλύπτουν αυτή την προσπάθεια, γιατί πολλές φορές χρησιμοποιούνται έμμεσοι τρόποι, όπως για παράδειγμα μετατρέποντας την 9η Μάη, Ημέρα της Αντιφασιστικής Μνήμης, σε Ημέρα της Ευρώπης ή δράσεις που στοχεύουν διάδοση του αντικομμουνισμού και την πλύση εγκεφάλου με ανιστόρητα κηρύγματα, ιδιαίτερα στη νεολαία. 
Όλα αυτά πρέπει να αποκαλύπτονται.

Επίσης, η με κάθε τρόπο ανάδειξη της ιστορικής αλήθειας. Αυτό πρέπει να περάσει στο σχολείο, στη γειτονιά, παντού. Με κλασικές ή ευρηματικές δράσεις. 
Τέλος, η υπεράσπιση του σοσιαλισμού όπως τον γνωρίσαμε τον προηγούμενο αιώνα. 
Πέρα από τις όποιες αδυναμίες μπορεί κανείς να επισημάνει, είχε στο κέντρο της προσοχής του τον άνθρωπο και τις ανάγκες του. Κληροδότησε στους κομμουνιστές, υπερηφάνεια και υπεροχή έναντι του καπιταλιστικού κόσμου. 
Πρέπει οι νέες γενιές να γνωρίσουν τι πέτυχε και τι γεύτηκε ο άνθρωπος στις σοσιαλιστικές χώρες. 
Μην ξεχνάμε ότι πλέον ακόμη και η υπεράσπιση του σοσιαλισμού σε κάποιες χώρες είναι έγκλημα.

Ως άνθρωπος που ασχολείστε γενικότερα με την Τέχνη, ποιος πιστεύετε ότι πρέπει να είναι ο ρόλος της στις συνθήκες της κρίσης;

Η Τέχνη πρέπει να είναι πάντα παρούσα στα βασικά προβλήματα της εποχής της. Δεν μπορεί να αδιαφορήσει. 
Όπως έλεγε ο Βάρναλης, «όλες οι Τέχνες πολιτεύονται, είτε το ξέρουνε είτε όχι, είτε τους φαίνεται είτε όχι».

Έτσι και στην εποχή της κρίσης, της φτώχειας και της εξαθλίωσης, οι δημιουργοί επιλέγουν με ποιους θα πάνε και ποιους θα αφήσουν. 
Έτσι κάποιοι επιδίδονται απερίσπαστα στην Τέχνη τους. 
Κάποιοι, μπλαζέδες διανοούμενοι, όπως τους χαρακτηρίζει ο Βάρναλης, σπέρνουν απαισιοδοξία, ηττοπάθεια και καλλιεργούν το συμβιβασμό. Αρκετοί όμως χρησιμοποιούν την Τέχνη τους ως όπλο.

Η Τέχνη δεν μπορεί να αλλάξει από μόνη της τον κόσμο, μπορεί όμως να αλλάξει αυτούς που θα αλλάξουν τον κόσμο. 
Η Τέχνη μιλάει στο συναίσθημα, εγείρει, συμβάλλει στην κατανόηση της πραγματικότητας. 
Σκουντάει, υπενθυμίζει όταν άλλοι μηχανισμοί επιδιώκουν την ύπνωση. 
Δίνει κουράγιο όταν η δυσκολία δημιουργεί πρόσφορο έδαφος για απογοήτευση. 
Βοηθά να ενωθούμε με τους άλλους. Να κατανοήσουμε την κοινή μας μοίρα, την κοινή μας θέση. 
Μπορεί έτσι να συμβάλει τα μάλα στο να στρατευθούν οι εργαζόμενοι και να παλέψουν είτε για να αμυνθούν είτε για να αλλάξουν τον κόσμο.

Μπορεί να μην έχουμε σήμερα δημιουργούς του αναστήματος του Βάρναλη, έχουμε όμως πάρα πολλούς δημιουργούς που θέτουν το ταλέντο τους, το έργο τους στην υπηρεσία του λαού.

πηγή 

18 Ιουνίου, 2016

περί Ελευθερίας





Ένα από τα βασικά επιχειρήματα των εχθρών του σοσιαλισμού (επί υπαρκτού), ήταν «ναι, εντάξει αυτό, όμως σε αυτές τις χώρες δεν υπάρχει ελευθερία του λόγου. Οι πολίτες δεν μπορούν να πουν αυτό που θέλουν».
Αποδόθηκε αυτό έξοχα στον κινηματογράφο από τον Ν. Περάκη στο «Λούφα και παραλλαγή»:
Για πες μου ρε Καραμαζώφ
Μπορεί να βγει κάποιος στην Ερυθρά Πλατεία στη Μόσχα και να πει ότι ο σύντροφος Μπρέζνιεφ είναι μαλάκας;

Και άντε εσύ τώρα να εξηγήσεις στον καλόπιστο ότι άλλο πράγμα η δημοκρατία στο σοσιαλισμό και άλλο πράγμα στον καπιταλισμό όπου μόνο επίφαση δημοκρατίας υπάρχει. Η ελευθερία στον καπιταλισμό φτάνει μέχρι εκεί που δε θίγονται τα συμφέροντα του αφεντικού, της κυρίαρχης τάξης.
Αυτή την αστική ελευθερία την είχε περιγράψει ο Βολταίρος η ελευθερία του ενός τελειώνει εκεί που αρχίζει η ελευθερία του άλλου. 
Και επειδή στον καπιταλισμό δεν έχουμε όλοι της ίδιας έκτασης ελευθερία, η ελευθερία του εργάτη σταματά εκεί που αρχίζει η ελευθερία (ασυδοσία) του καπιταλιστή.
Κι αυτό που τόσοι και τόσοι υποστηρικτές του σοσιαλισμού, δεν μπορούσαν να καταρρίψουν αυτό το προβοκατόρικο, ψευδές και παραπλανητικό επιχείρημα, ήρθε να το γκρεμίσει άθελά του ο Παπανώτας!!! Η ελευθερία του σταμάτησε εκεί  που θίχτηκε το συμφέρον του αφεντικού του.
Όχι που τόλμησε να έχει και άποψη…
Αυτή είναι η αστική δημοκρατία. 
Όσο για τη δημοκρατία και την ελευθερία έκφρασης στις σοσιαλιστικές χώρες, ας το ξαναδούμε από την αρχή.
.......................................................

Ας έχουμε και κατά Νου Αυτό που είχε γράψει και ο γέρος μουσάτος πριν περίπου 150 χρόνια με λίγες λέξεις ότι Ελευθερία Είναι: η Γνώση της Αναγκαιότητας.   

26 Μαΐου, 2016

Φαρσακίδης: Να πιστεύεις, να προσδοκάς και να αγωνίζεσαι να ανθρωπέψει ο άνθρωπος.


Ο Γιώργος ο Φαρσακίδης είναι μια θρυλική μορφή του κομμουνιστικού κινήματος και ταυτόχρονα δάσκαλος για όσους έχουν την τύχη να συναναστρέφονται μαζί του. Η συζήτηση μαζί του «φροντιστήριο» για τα ωραία της ζωής, για την τέχνη, τη λογοτεχνία, την ποίηση, την ιστορία.
Τύπος κατ’ εξοχήν βαρναλικός, στα απλά και ανθρώπινα, στην αντίληψη για την τέχνη, στη στάση ζωής, στην σάτιρα και το καλαμπούρι. Απρόβλεπτος και ετοιμόλογος. Η κουβέντα μαζί του κρύβει πολλά απρόοπτα. Κάτι που επιβεβαιώθηκε και σε αυτή τη συνέντευξη.
Στην πιο αθώα φράση, στην ανύποπτη στιγμή θα βρει το ερέθισμα να σπάσει τον πάγο, να δημιουργήσει οικειότητα. Αυτή του την ικανότητα να αστειεύεται θα τη χρησιμοποιήσει και στις πιο δύσκολες στιγμές απέναντι στους δεσμώτες του.
 Για τις απαντήσεις κάποιων ερωτήσεων (αυτές που αφορούσαν τη Μακρόνησο) με παρέπεμψε στα βιβλία του, λέγοντας με «αφού τα ξέρεις αυτά γιατί τα ρωτάς. Τα έχω γράψει. Παρ’ τα από εκεί». Το λέει και ο ίδιος απαντώντας στην πρώτη ερώτηση.
FARSAKIDIS-7

* * *
  1. Κύριε Φαρσακίδη, συστηθείτε σε ένα κοινό που δε σας ξέρει.
Δεν μου πάει να μιλήσω για τον εαυτό μου. Πώς θα μπορούσα; Να αυτοπαινευτώ, να αυτοκατηγορηθώ; Γι αυτούς που δε με ξέρουν και θα ‘θελαν να με γνωρίσουν… ας κάνουν έναν κόπο να ρίξουν μια ματιά στα βιβλία μου (έχω γράψει γύρω στα 20) και ας κρίνουν μόνοι τους ποιος είμαι…
  1. «Ο καρπός που κρατιέται από κάτι άσπρο σαν νεύρο, πάει πέρα δώθε σαν εκκρεμές και το αίμα χλοχλαστό πετιέται με δύναμη. Και τώρα μια ζωή δίχως χέρι… Σκατά!».
Όντας αντάρτης του ΕΛΑΣ τραυματίστηκες σοβαρά στα δυο σου χέρια, όπως ό ίδιος γράφεις, έμεινες σακατεμένος, νέος ακόμη, στα πρώτα βήματα της καλλιτεχνικής σου σταδιοδρομίας. Ποιες ήταν οι πρώτες σου σκέψεις όταν τραυματίστηκες και κυρίως, με σακατεμένα πλέον χέρια, πώς κατάφερες να ζωγραφίσεις, να χαράξεις,  και μάλιστα με τέτοια επιτυχία.
Ευτυχώς που στο δεξί κουνιούνται τα δάχτυλα. Να μπορώ να ζωγραφίζω, αν τα καταφέρω και επιζήσω με τόση αιμορραγία. Το πώς κατάφερα να ζωγραφίσω δεν είναι παράξενο. Σκέψου ότι κάποιοι ζωγραφίζουν με το στόμα. Εγώ μπορούσα να κρατήσω πινέλο και μολύβι. Το μυαλό δούλευε, από εκεί ξεκινούν όλα.
  1. Η πρώτη «απόφαση εκτόπισης» σας στον Αϊ- Στράτη ήταν τον Αύγουστο του 1947 με το σκεπτικό ότι «τυγχάνει βεβαρημένος με αναρχικήν δράσιν αναγομένην εις το από απελευθερώσεως μέχρι σήμερον χρονικόν διάστημα, εξακολουθεί εργαζόμενος εις βάρος της Δημοσίας Ασφαλείας διά της υποβοηθήσεως του ενταθέντος εσχάτως συμμοριακού αγώνος καταστάς ούτω επικίνδυνος εις την Δημοσίαν Τάξιν και Ασφάλειαν». Οι «αποφάσεις εκτόπισης» με το στερεότυπο «εξακολουθεί να εμμένει μετά φανατισμού εις τας κομμουνιστικός του πεποιθήσεις…», ανανεώνονται κάθε χρόνο για δεκαεξίμισι χρόνια σε στρατόπεδα πολιτικών κρατουμένων, χωρίς δίκη ή καταδίκη (1947-1961 και 1967-1970).  Δώστε μας μια εικόνα του τι βιώσατε σε κάθε στρατόπεδο.
Οσο δυνάμωναν τα χτυπήματα του Δημοκρατικού Στρατού, τόσο περίσσευαν οι πολύωρες καταμετρήσεις – καψόνια, έρευνες, ξυλοδαρμοί, κρατητήρια. Την περικοπή της ισχνής μερίδας του συσσιτίου, τη συνοδεύουν απανωτά φιρμάνια με καινούργια «απαγορεύεται». Όλα τους σημάδια του μακρονησιώτικου μακελειού που θ’ ακολουθήσει σε λίγο. Ωστόσο για μας, τους «πρωτάρηδες», τη Γενιά της Αντίστασης, από το ζοφερό κλίμα εκείνης της εποχής δεν έλειπε η γοητεία. Όλα πρωτόγνωρα, γιομάτα με συνταραχτικό ενδιαφέρον και νόημα, ήταν η συνέχεια με άλλες μορφές, ενός αγώνα που είχαμε ζήσει. 
Όλα με το ντύμα του επαναστατικού ρομαντισμού, άγνωστα κι απροσδιόριστα, που τα φοβάσαι αλλά και τα προκαλείς σ’ αναμέτρηση.
Οκτώβρης του 1949 στη Μακρόνησο. Το Μακρονήσι όπλο στα χέρια όσων θέλησαν τη χώρα μας, χώρα ραγιάδων, λαό δίχως γνώμη και βούληση. Στάθηκε το πιο ιδιόμορφο απ’ όσα στρατόπεδα συγκέντρωσης ξέραμε. Καινούριες μέθοδες ψυχολογικής βίας. Πείρα φρικτή. Κάθε γωνιά του ξερόβραχου και μια ιστορία με αίμα και πόνο και περηφάνια ανθρώπινη.
Στις 20 Ιούλου 1950 οι εξόριστοι στο σύνολό μας θα μεταφερθούμε στον Αϊ – Στράτη. Θα ακολουθήσουν άλλα 11 χρόνια. Έντεκα χρόνια απομόνωσης, έντεκα χρόνια κάτω από την τέντα τ’ αντίσκηνου, με ξεθωριασμένες από το χρόνο τις θύμησες. Το χειμώνα χιόνι και λασπόνερα, το καλοκαίρι η κάψα του πυρωμένου πανιού, η σκόνη, τα έντομα. Ευτυχώς σταμάτησαν τα βασανιστήρια.
Πασχίζουμε να οργανωθούμε, όσο μας το επέτρεπαν οι περιορισμοί και το καθεστώς της «πειθαρχημένης διαβίωσης». Ν’ αντέξουμε, να μετατρέψουμε τα μείον απ’ τη ζωή μας σε ό,τι ωφέλιμο για κείνα που πιστεύουμε κι αγαπάμε.
Με τη δικτατορία κύμα συλλήψεων και πρώτος προορισμός ο Ιππόδρομος όπου θα ξαναζήσουμε το κλίμα του Μακρονησιώτικου άγχους. Από εκεί Γυάρος και Λέρος. Άλλα τριάμισι χρόνια αβεβαιότητας, στερήσεων, απομόνωσης στους καινούριους «Παρθενώνες» της «Ελλάδας των Ελλήνων Χριστιανών».
  1. Στους τόπους εξορίας θήτευσες κοντά σε μεγάλες μορφές της Τέχνης, όπως ο Χρ. Δαγκλής. Μίλησε μας για αυτή τη σπουδή.
– Βασικό στον εικαστικό χώρο το να μάθεις να σχεδιάζεις. Και για μας τους πρωτάρηδες, πολύ περισσότερο στο μεταμακρονησιώτικο Αϊ – Στράτη υπήρξαν για τούτο και πολλή θέληση αλλά και οι στοιχειώδεις προϋποθέσεις.
Με τη βοήθεια του Χρήστου Δαγκλή θα στήσουμε σ’ ένα ερειπωμένο αντίσκηνο καβαλέτα… «Σχολή Σχεδίου»! Να εξασκηθούμε στο σχέδιο.
Ο ίδιος θα μας μάθει αργότερα να χαράζουμε πάνω στο ξύλο, να τυπώνουμε, θα μας υποδείξει πώς θα κατασκευάσουμε τα πρώτα μας εργαλεία.
Από το Γιάννη Ρίτσο πήραμε στοιχεία πολύτιμα για κάποιους κανόνες της αισθητικής και της σύνθεσης. Άλλωστε, το πρώτο πραγματικό χαρτί ακουαρέλας που θα πιάσω στα χέρια μου. σταλμένο απ’ έξω, δώρο από κείνον για μένα.
Με υπόδειγμα τα «παριζιάνικα» εργαλεία χαρακτικής που είχανε στείλει του Χρήστου και με προσωπική του επίβλεψη, το συνεργείο των σιδεράδων μας είχε κάνει αντίγραφα που δεν είχαν τίποτα να ζηλέψουν απ’ τα πρωτότυπα. Οι μαραγκοί για να φτιάξουν μια πλάκα για σκάλισμα σε όρθιο ξύλο, επεξεργάζονταν και κολλούσαν κάμποσα σόκορα κομματάκια από λεμονιά ή ελιά. Κι ο κύλινδρος για μελάνωμα, ήταν φτιαγμένος στον τόρνο μας και ντυμένος σαμπρέλα ποδήλατου.
Αρχικά το τύπωμα της ξυλογραφίας γίνονταν με την πίεση μιας τσατσάρας. Όμως το μεθεπόμενο χρόνο εξασφαλίσαμε πιεστήριο με μοχλό και για το χειρισμό του επιστρατεύθηκαν οι πιο χειροδύναμοι.
  1. Πώς σας αντιμετώπισαν οι υπόλοιποι συνεξόριστοι;
Ο Θέμος Κορνάρος, από το Μακρονήσι ακόμα, στάθηκε για πολλούς από μας πατέρας και δάσκαλος. Στάθηκε ο πρώτος μου κριτικός, κίνητρο από τα πιο ισχυρά να μη σταματήσω. Ήτανε βέβαια κι άλλες μορφές της διανόησης και της τέχνης, από τις πρώτες, που ακτινοβολούσαν πολύπλευρα ανεβάζοντας το μορφωτικό, πολιτιστικό μας επίπεδο.
Αργότερα, ο μεγάλος δέκτης – κριτής της καλλιτεχνικής μας προσπάθειας στάθηκε το κοινό, οι συνεξόριστοι. Ένα χαρούμενο λ.χ. μαζικό επιφώνημα επιδοκιμασίας, για το σκηνικό, με το άνοιγμα της αυλαίας ήταν αρκετό για να παθιαστείς και να ξαναρχίσεις μια καινούρια προσπάθεια, με καινούρια μερόνυχτα εργασίας. Μια αρνητική στάση προκαλούσε δημιουργικό προβληματισμό για το τι δεν πήγε καλά.
  1. Σας γνώρισαν οι προηγούμενες γενιές και εμείς οι νεότεροι κυρίως μέσα από το λεύκωμά σας «Μακρόνησος», όπου το βίωμα και η μνήμη τροφοδοτούν την Τέχνη κι η Τέχνη απαθανατίζει στιγμές μιας εφιαλτικής καθημερινότητας των εξορίστων. Μιλήστε μας γι’ αυτό.
Τ’ όνομα Μακρονήσι έγινε σύμβολο σαδιστικής βίας κι απανθρωπιάς, κι από την άλλη σύμβολο πίστης, απαντοχής και αξιοπρέπειας του ανθρώπου. Αρκετά είναι τα στοιχεία και οι μαρτυρίες που έχουνε περάσει στην ιστορία. Μερικά απ’ αυτά, σαν μια προσωπική συμβολή με τη μορφή χρονικού λευκώματος, τα εξέδωσα δυο χρόνια πριν από τη δικτατορία Συνταγματαρχών.
Λίγες μέρες προτού ξεσπάσει το πραξικόπημα, μ’ είχαν καλέσει για ανάκριση. Να με δικάσουν. Να κατάσχουν το λεύκωμα. Και πίσω από την εντολή της κατάσχεσης, ο επίδοξος δικτατορίσκος, ο Ιωαννίδης, που ανέβηκε τα σκαλιά της ιεραρχίας βασανίζοντας στη Μακρόνησο. Είχε υποβάλλει μήνυση με απαίτηση να αποσυρθεί το βιβλίο, κάτι που έγινε την πρώτη μέρα μετά την επικράτηση της δικτατορίας και τη σύλληψή μου.
  1. Από τους πρώτους που είδαν κάποια από τα έργα σας ο Μάνος Κατράκης
Πολλές οι προσωπικότητες, στο στρατόπεδο του Αϊ-Γώργη (Μακρόνησος), της Αντίστασης, των Γραμμάτων, της τέχνης. 
Κι όσοι είχαμε «αμαρτάνει» πάνω σε χαρτί με σχέδια ή γραφτά κι όσοι ακόμη από μας δεν το τόλμησαν, κάνουμε όνειρα να τα μοιραστούμε μαζί τους, ν’ αντλήσουμε γνώσεις πολύτιμες για πολλούς. Καμπόσοι μ’ ενδιαφέρον και ταραχή θα ξεφυλλίσουν τα μακρονησιώτικα σκίτσα μου και ξέχωρ’ απ’ όλους θα μου μείνει εκείνη η εικόνα του Μάνου Κατράκη.
Καθιστός στα χαλάσματα τα ‘χει πάρει στα χέρια του και να τον κοιτάω να σοβαρεύεται μονομιάς, να πισωγυρίζει τα φύλλα, με τρεμάμενα δάχτυλα να ξανακοιτάζει σκεφτικός κάποιο σχέδιο και στο κακοξυρισμένο του μάγουλο να κυλάει το δάκρυ.
Το καλοείδε κάποια φορά, σηκώθηκε απότομα και με φίλησε σταυρωτά: Σ’ ευχαριστώ, μου λέει, που το μπόρεσες… και συνέχισε τα, τ’ ακούς, μου κάνει κουνώντας το δάχτυλο του, αλλιώς θα ‘ναι σαν να τους έχεις προδώσει.
  1. Είναι ένα λεύκωμα που ανασκαλεύει πάθη μιας άλλης εποχής. Τι σχέση μπορεί να έχει το δράμα το δικό σου, όσο πέρασες εσύ και η γενιά σου με τη σημερινή Ελλάδα;
Δεν ανασκαλεύει πάθη. Διατηρεί ζωντανές τις μνήμες μιας ζοφερής εποχής, προς αποφυγή οδυνηρών επαναλήψεων της ιστορίας. Σε κάποια σελίδα αυτού του λευκώματος έγραφα: «Το άλλο έγκλημα είναι η λησμονιά, γιατί ο φασισμός χτυπάει την ώρα που τον έχουν ξεχάσει. Θέλεις δε θέλεις, εμπειρίες όπως αυτές σε σφραγίζουν για πάντα ως τα τρίσβαθα της ψυχής. Συμβαίνει ακόμα, συσσωρευμένες να γεννάνε έντονο το αίσθημα της ευθύνης, να γίνονται κραυγή, για αφύπνιση. Για να μη βαδίσει ξανά η χώρα μας τον ίδιο δρόμο. Για να μην ταράξουν τις νύχτες των ανθρώπων οι εφιάλτες.
  1. Υπάρχει μίσος για τους βασανιστές σου; Στα κατοπινά χρόνια συναντήθηκες με κάποιον από αυτούς; Τι σου είπε;
– Δεν συναντήθηκα ποτέ ξανά με κάποιον απ’ αυτούς… δεν είπα ποτέ ότι τους μισώ… οι βασανιστές ήταν κι αυτοί άνθρωποι, όπως όλοι μας… Τον ένα τον παίρνεις τον βασανίζεις… τον κάνεις άγιο. Τον άλλο τον παίρνεις, τον κάνεις βασανιστή. Κι ο βασανιστής και ο βασανιζόμενος πρέπει να κρίνονται με ανθρώπινα μέτρα. Η μάνα είχε ένα καλαντάρι – ένα παλιό, παλιομοδίτικο, θρησκευτικό καλαντάρι. Μια φράση απ’ εκεί που μου έκανε εντύπωση, είναι: «Όταν τον άνθρωπο τον πάρεις, τον αναλύσεις, προσπαθήσεις να τον καταλάβεις γιατί έκανε αυτό ή εκείνο, είναι σα να τον συγχώρεσες…»
FARSAKIDIS_-8
  1. Σε ένα από τα βιβλία σου ασχολείσαι με τα πολιτιστικά δρώμενα στους τόπους εξορίας και τα ευτράπελα. Πάμπολλα τα ευτράπελα και εσύ ο ίδιος ομολογείς ότι και τα χειρότερα που έχετε ζήσει είναι δεμένα με το καλαμπούρι, το γέλιο, το πείραγμα. Τι πρόσφερε το χιούμορ σε μια τόσο δύσκολη στιγμή και, κυρίως πού βρίσκατε το κουράγιο για χωρατά;
Το γέλιο, το χιούμορ ήταν το ψυχολογικό αντιστάθμισμα στον πόνο, στο φόβο. Μα εμψύχωνε, μας λύτρωνε. Μας χτυπούσαν, μας βασάνιζαν… Έλεγαν τη Μακρόνησο σχολείο… Λέγαμε εμείς στα σκετσάκια που παίζαμε:
«Τι παράξενα βιβλία
Πού ‘χουν τούτα τα σχολεία
Τα γράμματα τα παινεμένα,
Είναι ανάποδα γραμμένα…»
Και για να αντέχουμε:
«Άλφα – Σίγμα, Άλφα – Σίγμα
Το στεριώσαμε το Σύρμα
».
Ήμασταν νέοι, θέλαμε να ζήσουμε, να χαρούμε. Σ’ αυτές τις καταστάσεις γελούσαμε με τους πιο παράδοξους λόγους: Κουραζόταν ο βασανιστής να μας χτυπά, κι εμείς γελούσαμε με την κούραση του, με τα γαμοσταυρίδια που μας πέταγε. Γελούσαμε με τους ήχους των άναρθρων κραυγών του πόνου… διακωμωδούσαμε τον εαυτό μας. Υπήρχαν τα ηλεκτροσόκ… Αυτά τα φοβόμασταν… Το Γιάννη όμως, το μικρόσωμο Κρητικό, που έμεινε μουγγός από το ξύλο, έπρεπε να τον γιατρέψούμε…
Το ανέλαβαν δύο άλλοι συνεξόριστοι, βάζοντας του ένα τσουβάλι στο κεφάλι και με τη χρήση «πορδοσόκ». Πραγματικά, ο μικρόσωμος Γιάννης, μέσα στον πανικό του, με βαρύτονη μπασαδόρικη φωνή, άρχισε να φωνάζει την πρώτη του λέξη μετά από μήνες: «ΣΚΑΤΑ!!!»
  1. Με την παρουσία του Μάνου Κατράκη, του Τζαβαλά Καρούσου και άλλων πολλών επαγγελματιών ηθοποιών αναπτύχθηκε το θέατρο. Ανέβηκαν σπουδαίες παραστάσεις που θα τις ζήλευαν τα καλύτερα αθηναϊκά θέατρα. Μίλησε μας για αυτή τη δραστηριότητα.
Η ψυχαγωγική προσπάθεια στο στρατόπεδο του Αϊ-Στράτη στόχευε πάντα στο ανέβασμα του μορφωτικού και πολιτιστικού μας επίπεδου. Στο μεταμακρονησιώτικο Αϊ-Στράτη, το θέατρό μας είχε ανεβάσει πάνω από σαράντα πέντε έργα του ελληνικού και διεθνούς ρεπερτορίου. Δεκάδες σκετς, επιθεωρήσεις, ποιητικές απογευματινές, κουκλοθέατρο και αποκριάτικα άρματα. Διοργανώθηκαν αθλητικές συναντήσεις, Έκθεση Εικαστικών και Χειροτεχνήματος. Στις επετειακές και γιορταστικές εκδηλώσεις, πάντα παρούσα η μαντολινάτα και η χορωδία του στρατοπέδου. Αλλά και μικρότερα μουσικά και φωνητικά σύνολα να συνοδέψουν τους χορευτές.
Τα στρατοπεδικά μαθήματα, οι Ομάδες Αυτομόρφωσης και η πλούσια βιβλιοθήκη, παράλληλα με την όλη δραστηριότητα, πρόσφεραν πολλές δυνατότητες για την ανάδειξη νέων δημιουργών στον χώρο της Τέχνης.
Και όλα αυτά σε διαρκή σύγκρουση και μάχη με τις απαγορεύσεις και την εχθρότητα των κρατούντων. Με αιματηρές οικονομίες, κόβοντας τη μπουκιά από το στόμα μας. Με μέχρι αυταπάρνησης προσφορά των νεότερων και τη συμπαράσταση του συνόλου.
Δε θα ‘ταν υπερβολή να ισχυριστούμε ότι η πολιτιστική κοσμογονία της δεκαετίας του πενήντα στο στρατόπεδο του Αϊ-Στράτη, σ’ έκταση και ποιότητα, δεν έχει το προηγούμενό της στη Νεοελληνική Ιστορία.
Οι «Πέρσες», η «Βαβυλωνία» και ο «Έμπορας της Βενετίας», που είχαν ανέβει ως τα τέλη του 1951, υπήρξαν ορόσημα κι απαρχή για την παραπέρα ανάπτυξη του θεάτρου. στόσο, τα σκετς, οι επιθεωρήσεις, οι ποιητικές απογευματινές και οι άλλες ψυχαγωγικές και πολιτιστικές μας δραστηριότητες, θ’ αναπτυχθούν παράλληλα, σ’ όλη τη διάρκεια της δεκαετίας που θα υφίσταται το στρατόπεδο.
  1. Παρούσα σε όλα σου τα βιβλία η μητέρα σου. Σημείο αναφοράς στη ζωή σου. Μια ιδιαίτερη γυναίκα – κινηματογραφικός τύπος – που ποτέ της δεν ήταν «κομμουνιστός» και ποτέ δεν πίεσε το γιο της.
– Προσωπική της άποψη για την περηφάνια και την αξιοπρέπεια: «Δε θέλω ο γιός μου να γυρίσει με σκυμμένο κεφάλι. Δε θέλω να υποκύψει». Δεν τη νοιάζει ποιες είναι οι ιδέες του γιού της, αλλά τελικά ότι δεν υπέκυψε. Όταν στην πρώτη μου άδεια από τον Αϊ-Στράτη την ευχαρίστησα που δεν έκανε ποτέ νύξη να αποκηρύξω τις ιδέες μου μου απάντησε:  «Ήσουν που ήσουν χοντροκέφαλος… Φαντάσου να μου γυρίσεις και με σκυμμένο κεφάλι».
  1. Τι ρόλο έχει στη ζωή σου η γυναίκα
Συνταρακτικά φυσιολογικό…
  1. Κάτι ακόμη που βγαίνει από τα βιβλία σου είναι η αγάπη για τα ζώα. Πάντα στη ζωή σου υπήρχε ένα τετράποδο. Ακόμη και στην εξορία. Και μάλιστα η αγάπη σου για τα ζώα θεωρήθηκε από κάποιους συντρόφους σου στοιχείο ιδεολογικής παρέκκλισης.
– Στην οικογένεια μας αγαπούσαμε και είχαμε ζώα. Έτσι και στην εξορία ήταν επόμενο να έχω υπό την «προστασία» μου γάτα ή σκύλο. Κάποια φορά που καθόμουν κρατώντας στα χέρια μου ένα γατάκι, στάθηκε  από πάνω μου ο Λευτεράκης.
Χωριατόπεδο του Δημοτικού ο  Λευτέρης,  είχε «εντρυφήσει» στον Μαρξισμό και δεν έχανε ευκαιρία να κρίνει και να φιγουράρει, για τα πάντα, τις «γνώσεις» του.
Στάθηκε ο Λευτεράκης και με «επέπληξε» λέγοντας.
– Έ ρε πώς καταντήσαμε! Κι  όπως πάμε, θα γίνουμε  και ζωόφιλοι!
Σκέφτηκα ότι προφανώς εννοούσε κάποιο αντιμαρξιστικό παραπάτημα που δε θα είναι εύκολο να αντικρούσεις…
Την επόμενη μέρα του είχα κολλήσει, απλά σαν αντίλογο, στο κρεβάτι του μια φωτογραφία του Λένιν…! (?)*
  1. Η ζωή σου είναι γεμάτη ποίηση…
Η μόνη που είναι ανεβασμένη, η πίεση. Ολα τα άλλα είναι πεσμένα…
  1. Με προβοκάρεις αλλά συνεχίζω. Ακόμη και σήμερα σε υπερώριμη ηλικία, απαγγέλεις από στήθους Μαλακάση, Παλαμά, Βάρναλη. Μιλάς πολλές φορές με την ποίηση. Και να κάνω μια παρένθεση, από εσένα πρωτάκουσα κάποιους από τους πιο όμορφους στίχους της ελληνικής ποίησης.
Ετσι καταλογίζουν οι φίλοι και οι γνωστοί . Η ποίηση στάθηκε ένα από τα χαζά μου.
  1. Λες κάπου: «Μισώ τον πόλεμο, τον Χίτλερ, την αλαζονεία του φασισμού. Όλους αυτούς που βασανίζουν, που σκοτώνουν, που καίνε. Ωστόσο θα ήθελα, αν το μπορούσα, πολεμώντας το φασισμό να μη βρισκόμουν στην ανάγκη να σκοτώσω κανέναν…». Αυτό δείχνει έναν άνθρωπο που δεν έχασε την ανθρωπιά του αλλά και τη διάσταση του αγώνα που δίνατε.
– Ναι αυτή η σκέψη περνούσε πάντα από το μυαλό μου. Αν μπορούσα… 
  1. «Χωρίς μίσος για την αδικία δεν υπάρχει αγάπη» έλεγε ο μεντοράς σου, κάτι που υιοθέτησες και εσύ. Εξήγησε το μας αυτό.
Να πιστεύεις, να προσδοκάς και να αγωνίζεσαι να ανθρωπέψει ο άνθρωπος.
  1. Όντας σε υπερώριμη ηλικία φρόντισες να αφήσεις παρακαταθήκη. Λέγοντας ότι ήσουν κομμουνιστής και θέλεις να «φύγεις» ως κομμουνιστής. Τι σημαίνει είμαι κομμουνιστής. Τι είναι για εσένα ο σοσιαλισμός;
– Δε θα ήθελα ν’ απαντήσω ούτε με φιλολογήματα, ούτε με ορισμούς που ο καθένας μπορεί να βρει στα βιβλία.
* * *
FARSAKIDIS-9
Ο Γ. Φαρσακίδης, σύμβολο της ιστορίας της Αριστεράς, έχει μια σχέση βαθύτερη με την ελληνική ιστορία. Γεννήθηκε το 1924 στην Οδησσό της Σοβιετικής Ένωσης και έζησε στο σπίτι της Φιλικής Εταιρίας που ήταν ιδιοκτησίας του πατέρα του. Τους τίτλους ιδιοκτησίας παραχώρησε στο Ιδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού καθώς και τα αντικείμενα του σπιτιού που αναβιώνουν ένα τυπικό αστικό σπίτι της ελληνικής παροικίας της Οδησσού στις αρχές του προηγούμενου αιώνα.
Με τον ερχομό του στην Ελλάδα το 1934 θα ζήσει στη Θεσσαλονίκη τα γεγονότα του Μάη του ’36, τον πόλεμο του ’40 τη γερμανική Κατοχή και θα συμμετάσχει στην Αντίσταση. Ανταρτοεπονίτης, δεκαοχτώ χρονών, δύο φορές τραυματίας σε μάχη με Γερμανούς και Βούλγαρους, έμεινε ανάπηρος στα δύο του χέρια. Κατά διαστήματα έχει κάνει σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και άλλους τόπους κράτησης δεκαεξίμισι χρόνια.
Αυτοδίδακτος στους τόπους της κράτησης του, ζωγραφίζει και χαράζει θέματα με περιεχόμενο από τη ζωή των συγκρατούμενων συναγωνιστών του κι αργότερα από τους αγώνες του ελληνικού λαού.
............................................................................................................
οι επισημάνσεις στις απαντήσεις k οι τίτλοι  επάνω με '' k * του Viva La Revolucion