ΟΙ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΤΩΝ -ΠΡΙΝ ΚΚΕ- Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ «ΦΕΝΤΕΡΑΣΙΟΝ»

 Πρώτα σκιρτήματα, η γέννηση της «Φεντερασιόν» στη Θεσσαλονίκη

Η σφραγίδα της «Φεντερασιόν»

Μια ξεχωριστή σελίδα στην Ιστορία του εργατικού κινήματος στη χώρα μας είναι αυτή που αφορά στην οργάνωση «Φεντερασιόν», μια από τις μεγάλες οργανώσεις που δρούσε στο χώρο της Βόρειας Ελλάδας (που τότε ήταν ακόμα μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) και η οποία πήρε μέρος στην ίδρυση του ΚΚΕ, το 1918. 

Μια εκτενής αναφορά στην ιστορία της οργάνωσης ξεφεύγει από τα όρια του χώρου της εφημερίδας που διαθέτουμε σήμερα. 

Σήμερα θα σταθούμε, μόνο, στην πρώτη περίοδο της οργάνωσης.

Η ιστορία της «Φεντερασιόν» πάει πίσω, στα πρώτα χρόνια του προηγούμενου αιώνα.

Μετά τη νίκη των Νεότουρκων (1908) ξέσπασε πρωτοφανές έως τότε απεργιακό κύμα, με συμμετοχή 30.000 εργατών και με επικεφαλής τους σιδηροδρομικούς, που έθεσαν μισθολογικά (αύξηση 30 - 40% και προσαύξηση 50% στις επίσημες αργίες) και ασφαλιστικά αιτήματα (αναδιοργάνωση των ιατρικών υπηρεσιών και του συνταξιοδοτικού ταμείου), τα οποία σε μεγάλο βαθμό ικανοποιήθηκαν. Ακόμα απήργησαν οι τροχιοδρομικοί, οι αρτεργάτες, οι καπνεργάτες, οι ζυθοποιοί, οι μυλεργάτες και οι κεραμοποιοί του εργοστασίου «Αλλατίνη», οι ράφτες, οι κουρείς, οι σαπωνοποιοί και οι σερβιτόροι.

Στις μικρότερες πόλεις επιδρούσαν έντονα οι αστικοί εθνικισμοί. Στη Θεσσαλονίκη, 

οι «Στενοί» (ομάδα που συνδεόταν με το βουλγάρικο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα), αν και διέθεταν ταξική οπτική, δεν απέκτησαν διευρυμένη επιρροή λόγω της εθνοτικής τους σύνθεσης, οι «Φαρδιοί» είχαν αντιφατική πολιτική και οι αναρχοφιλελεύθεροι στήριξαν τους Νεότουρκους.

Ο Αβραάμ Μπεναρόγια, ηγέτης της «Φεντερασιόν», σε μεταγενέστερη φωτογραφία, φυλακισμένος. Ο Αβραάμ Μπεναρόγια πήρε μέρος στο Ιδρυτικό Συνέδριο του ΣΕΚΕ, και η «Φεντερασιόν» μετεξελίχθηκε σε πρώτη οργάνωση του ΣΕΚΕ - ΚΚΕ στη Θεσσαλονίκη

Στην αρχή, το Κομιτάτο των Νεότουρκων διαχειριζόταν τις απεργίες με διαπραγματεύσεις και παραχωρήσεις, σε συμφωνία με τις αστικές τάξεις των διαφόρων εθνοτήτων. 

Στη συνέχεια, συνέστησε τη δημιουργία εθνοτικών ταμείων αλληλοβοήθειας, ώστε να απορροφώνται οι κραδασμοί και να απομονώνονται τα επαναστατικά στοιχεία.

Η πρώτη απάντηση στο Κομιτάτο δόθηκε τον Οκτώβρη του 1908, οπότε ιδρύθηκε η Ενωμένη Εργατική Σοσιαλδημοκρατική Ομάδα (ΕΕΣΔΟ), με τη συμμετοχή του συνόλου της βουλγαρικής σοσιαλδημοκρατίας και τη συνεισφορά Εβραίων εργατών (Μπεναρόγια, Νεχάμα κ.ά.). 

Η ΕΕΣΔΟ διοργάνωσε συγκεντρώσεις, με συμμετοχή κυρίως Βουλγάρων και Εβραίων εργατών. Ομως, διαλύθηκε (Φλεβάρης 1909) και κάποια μέλη της βουλγαρικής καταγωγής προσχώρησαν στο βουλγαρικό Ομοσπονδιακό Λαϊκό Κόμμα και στις αστικές συνταγματικές λέσχες.

Μετά από τη διάλυση της ΕΕΣΔO, οι «Στενοί» ίδρυσαν τη «Βουλγαρική Σοσιαλδημοκρατική Ομάδα» 

και οι αναρχοφιλελεύθεροι με τον Μπεναρόγια τη «Λέσχη Σοσιαλιστικών Σπουδών», από την οποία στη συνέχεια προέκυψε ο «Εργατικός Σύνδεσμος Θεσσαλονίκης». 

Στο διάστημα Μάρτη - Μάη του 1909 συνενώθηκαν στη «Σοσιαλιστική Ομοσπονδία Θεσσαλονίκης» (Φεντερασιόν στα ισπανοεβραϊκά), η οποία χωριζόταν σε εθνοτικά τμήματα και στο καταστατικό της ανέφερε:

«Η Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία σκοπόν έχει να οργανώσει το προλεταριάτο (δια την) πάλην των τάξεων και να βοηθή στο δρόμο της χειραφετήσεώς του δια να δυνηθή να πραγματοποιήση τας αρχάς του Σοσιαλισμού, αι οποίαι ψηφίστηκαν κατά τα τελευταία Διεθνή Σοσιαλιστικά Συνέδρια...».

Οξυνση της ιδεολογικής διαπάλης

Η επίδραση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, παρά την επιρροή των «Στενών», οδήγησε την «Ομοσπονδία» να χωρίζει το σοσιαλιστικό πρόγραμμα σε μίνιμουμ και μάξιμουμ, αλλά και να καλεί σε εργατικούς αγώνες. 

Η οργανωτική ενοποίηση δεν γεφύρωσε τις ιδεολογικές - πολιτικές διαφωνίες. Αντίθετα, διατηρήθηκαν τα ξεχωριστά οργανωτικά σχήματα και οι εφημερίδες «Ρ. Ισκρα» και «Εφημερίς του Εργάτου», αντίστοιχα. 

Η Πρωτομαγιά του 1909 γιορτάστηκε ξεχωριστά από τη Λέσχη και το Σοσιαλδημοκρατικό Κέντρο των «Στενών». Ομως, στη συνέχεια (Ιούνης/Ιούλης 1909) η «Φεντερασιόν» απάντησε με διαδήλωση στα προωθούμενα αντεργατικά μέτρα που απαγόρευαν τη συνδικαλιστική οργάνωση και την απεργία στις δημόσιες υπηρεσίες (τραμ, σιδηρόδρομος, φωταέριο κ.λπ.).

 Στη διαδήλωση συμμετείχαν περίπου 6.000 άτομα, καθιστώντας τη Θεσσαλονίκη κέντρο της εργατικής αντίστασης. Νέα μεγάλη διαδήλωση πραγματοποιήθηκε από τη «Φεντερασιόν» στην πρώτη επέτειο της επανάστασης «Σοσιαλιστική Ομοσπονδία Θεσσαλονίκης» των Νεότουρκων (Ιούλης 1909), παρά τις εκκλήσεις των τελευταίων για κοινό εορτασμό από τους εργάτες και τους αστούς όλων των εθνοτήτων.

Το εξώφυλλο του καταστατικού της «Φεντερασιόν»

Ωστόσο, γρήγορα ανέκυψαν νέες διαφωνίες ανάμεσα στα διαφορετικά εθνοτικά τμήματα της Ομοσπονδίας, που πήγαζαν από διαφωνίες για τη στρατηγική. 

Οι «Στενοί» κατηγορούσαν τη «Φεντερασιόν», που επηρεαζόταν από στελέχη της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, όπως ο Πάρβους και ο Ρακόφσκι, ότι αποσκοπούσε να ενσωματώσει το εργατικό κίνημα στις αστικές στοχεύσεις. 

Οι «Στενοί» αποχώρησαν οριστικά το Νοέμβρη του 1909 και μέχρι την είσοδο των ελληνικών στρατευμάτων στη Θεσσαλονίκη διατήρησαν αυτοτελή οργάνωση. Ομως, η «Φεντερασιόν» ήταν ασύγκριτα μαζικότερη.Μάλιστα, το 1910 ίδρυσε και τη Σοσιαλιστική Νεολαία.

Πριν από την ίδρυση της «Φεντερασιόν» υπήρχαν στη Θεσσαλονίκη 19 συνδικάτα με 7.000 μέλη, από τα οποία 8 κατηύθυνε ο Εβραϊκός Σύνδεσμος, 4 το Σοσιαλδημοκρατικό Κέντρο Θεσσαλονίκης, 1 οι Νεότουρκοι και 6 η ελληνική «Οργάνωση». Από τα 12 συνδικάτα που επηρέαζε η «Φεντερασιόν» σε πρώτη φάση, 4 ήταν πολυεθνικά και 8 εθνικά, ανάμεσά τους και το μαζικό συνδικάτο των Ισραηλιτών καπνεργατών με 1.000 μέλη, αλλά και των εργατών σιγαροχάρτων με 500 μέλη.

Η έκδοση εφημερίδας αποτελούσε από τις πρώτες μέριμνες και το Σεπτέμβρη του 1909 εκδόθηκε η «Εφημερίς του Εργάτου» (Χορνάλ ντε Λαβοραδόρ), αρχικά σε 4 γλώσσες (ισπανοεβραϊκή, ελληνική, βουλγαρική και τουρκική) και σε 2 στη συνέχεια (ισπανοεβραϊκή και βουλγαρική). Η έκδοση διακόπηκε για οικονομικούς λόγους (Απρίλης 1910) και ένα χρόνο μετά κυκλοφόρησε η «Εργατική Αλληλεγγύη» (Σολινταριδάδ Οβραδέρα). Η αρχικά εβδομαδιαία, μετά δισεβδομαδιαία και τέλος τρισεβδομαδιαία εφημερίδα έφτασε να διακινεί 3.000 φύλλα και κατέκτησε την πρώτη θέση στη Θεσσαλονίκη. Ωστόσο, σταμάτησε να εκδίδεται μετά το κύμα διώξεων, την άνοιξη του 1912.

...και η πρώτη του σελίδα

Αν και επηρέαζε χιλιάδες Εβραίους εργάτες, η «Φεντερασιόν» αδυνατούσε αρχικά να απλώσει την επιρροή της πέρα από τους εργασιακούς χώρους της Θεσσαλονίκης, ενώ οι Ελληνες και Βούλγαροι εργάτες που την ακολουθούσαν ήταν ελάχιστοι.

Το 1911, μέσω του συνδικάτου των καπνεργατών, επέκτεινε την επιρροή της στην Καβάλα, στη Δράμα, στις Σέρρες, στην Ξάνθη κ.α. Ετσι, ξεπέρασε τους αστικούς εθνικισμούς και διαδραμάτιζε πρωτοπόρο ρόλο στη Μακεδονία.

Οι αστικές επιρροές

Ομως, η «Φεντερασιόν» στερούνταν επαναστατικού προσανατολισμού. 

Εργα του Μαρξ έγιναν γνωστά στους Εβραίους εργάτες μόλις το 1911, μέσω δημοσιεύσεων στην «Εργατική Αλληλεγγύη» αποσπασμάτων του «Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος» και του «Κεφαλαίου». 

Τα πρώτα μέλη της, που συσπειρώνονταν γύρω από τον Ι. Νεχάμα, επηρεάζονταν από τον ουμανισμό και τον Ζορές, ενώ ο Μπεναρόγια, αν και βρισκόταν πιο κοντά στο μαρξισμό, δε διέθετε σημαντική θεωρητική κατάρτιση και επηρεαζόταν από τη ρωσική «Μπουντ». 

Ως αποτέλεσμα, η «Φεντερασιόν» δέχθηκε επιρροή από τις θέσεις του Ζορές που θεωρούσε τον ιμπεριαλισμό αναγκαίο κακό και πίστευε πως η εργατική τάξη έπρεπε να πιέζει μόνο για εξανθρωπισμό της αποικιακής πολιτικής. Διόλου τυχαία, λοιπόν, τον Αύγουστο του 1910, έπειτα από τη διάλυση του Ομοσπονδιακού Λαϊκού Κόμματος στη «Φεντερασιόν» προσχώρησε ο Ντίμιταρ Βλαχόφ, βουλευτής του νεοτουρκικού Κοινοβουλίου, ο οποίος αυτοπροσδιοριζόταν ως μαρξιστής και οπαδός του Ζορές, προκαλώντας την έντονη κριτική των «Στενών» προς τον ίδιο και τη «Φεντερασιόν».

Η επίδραση του ζορεσισμού αποτυπώθηκε και στη φιλελεύθερη οργανωτική δομή της «Φεντερασιόν», αλλά κυρίως στο γεγονός ότι δεν διαμόρφωσε στρατηγική για την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας. 

Επίσης, η «Φεντερασιόν» επηρεάστηκε αρχικά και για ένα μικρό χρονικό διάστημα από εβραϊκούς αστικούς κύκλους, αλλά και τέκτονες που υιοθετούσαν αιτήματα αστικοδημοκρατικού εκσυγχρονισμού.

Η εφημερίδα «Αβάντι», της «Φεντερασιόν» στη Θεσσαλονίκη, φύλλο του 1914

Βέβαια, το φθινόπωρο του 1909, η στάση της άλλαξε και υιοθέτησε τις θέσεις του Αμπραάμ Χασόν, που τασσόταν ενάντια στη συνεργασία των τάξεων και στην αυτόνομη οργάνωση των εθνοτήτων στο πλαίσιο του σοσιαλιστικού κινήματος. Παράλληλα, οξύνθηκε η κόντρα με τους τεκτονικούς κύκλους της Θεσσαλονίκης, ενώ στις αρχές του 1910 απομακρύνθηκαν τα μικροαστικά στοιχεία από τη «Φεντερασιόν».

Σταδιακά, τη ριζοσπαστικοποίησή της διευκόλυναν και οι συνθήκες δράσης. 

Το Νοέμβρη του 1910, παρά τις διαμαρτυρίες της Β΄ Διεθνούς, οι Νεότουρκοι έκλεισαν τη Λέσχη της «Φεντερασιόν», συνέλαβαν πολλά στελέχη της και φυλάκισαν τον Μπεναρόγια, επειδή οργάνωσε την καπνεργατική απεργία. Παράλληλα, οι Νεότουρκοι διέλυσαν το Σοσιαλδημοκρατικό Κέντρο Κωνσταντινούπολης, απέλασαν τον Γιαννιό και φυλάκισαν τον Βεζεστένη. Γενικά από το Γενάρη έως και τον Ιούλη του 1910 πραγματοποιήθηκαν πολλές συλλήψεις και εξορισμοί στελεχών της «Φεντερασιόν». Παρόμοια ήταν η πολιτική των Νεότουρκων έως το 1912.

Οι πιέσεις

Ωστόσο, παρά τη συντηρητικοποίηση των Νεότουρκων,

 το Διεθνές Σοσιαλιστικό Γραφείο πίεζε για σύμπλευση μαζί τους και έκανε προσπάθειες διαμεσολάβησης, παρεμποδίζοντας την ιδεολογική - πολιτική ριζοσπαστικοποίηση της «Φεντερασιόν». Ετσι, στη διάρκεια της Α΄ Οθωμανικής Σοσιαλιστικής Συνδιάσκεψης (Δεκέμβρης 1910) ο Μπεναρόγια συνέχισε να μιλά για ομοσπονδιακό κόμμα και ουδέτερα συνδικάτα, τη στιγμή που ο Γκλαβίνοφ (εκπρόσωπος των «Στενών») μιλούσε για επαναστατικό εργατικό κόμμα και ταξικά συνδικάτα.

Φυσικά, οι ιδεολογικές - πολιτικές αδυναμίες της «Φεντερασιόν» αντανακλούσαν και το επίπεδο ανάπτυξης της ταξικής πάλης.

 Η δομή της «Φεντερασιόν» και η έλλειψη Εργατικού Κέντρου οδηγούσαν σε σύγχυση του συνδικαλιστικού και πολιτικού ρόλου της. Την ίδια περίοδο, οι αστικοί εθνικισμοί παρεμπόδιζαν την ενιαία οργάνωση των εργατών της Θεσσαλονίκης. Για παράδειγμα, τα ελληνικά συνδικάτα ήταν ενταγμένα στον αστικό Πολιτικό Σύνδεσμο Θεσσαλονίκης και γι' αυτό η πρώτη απεργία τους εναντίον Ελληνα εργοδότη πραγματοποιήθηκε μόλις το 1911.

Επίσης, την περίοδο 1909 - 1911 συνέχισαν να δρουν στο εσωτερικό της «Φεντερασιόν» και σιωνιστές, οι οποίοι ανταγωνίζονταν με τους μετέπειτα σοσιαλιστές ηγέτες αναφορικά με τον έλεγχο της οργάνωσης.

 Είναι ενδεικτικό ότι στο «Σπίτι των Εργατών» (το κτίριο της «Φεντερασιόν») έδωσαν διαλέξεις ο Γιτζάκ Μπεν Τσβι (1909), αλλά και ο Δαβίδ Μπεν Γκουριόν (1911), τότε σιωνιστής ηγέτης και μετέπειτα πρωθυπουργός του Ισραήλ. Από την άλλη πλευρά, ο Μπεναρόγια υποστήριζε: «Ούτε ένας Εβραίος στις δυνάμεις της αντίδρασης. Να το σύνθημα που πρέπει να ριχτεί ενάντια στη σοβινιστική ατμόσφαιρα που επιβάλλουν οι σιωνιστές».

Οι ρεφορμιστικές τάσεις της «Φεντερασιόν» υποχώρησαν το Μάη του 1911, όταν η μαζική πρωτομαγιάτικη απεργία προξένησε νέες διώξεις των εργατικών στελεχών. Τον Ιούνη, ο Μπεναρόγια συνελήφθη και πάλι, ενώ στην αντισοσιαλιστική εκστρατεία συμμετείχαν οι τέκτονες, οι σιωνιστές, ακόμα και η στοά των «Αντίμ».

Την αντισοσιαλιστική προπαγάνδα της εποχής εξέφρασε με τον καλύτερο τρόπο ο λόγος του υπουργού Δημοσίων Εργων στη Θεσσαλονίκη. Ο Ντζαβίτ Μπέη υποστήριξε μεταξύ άλλων:

«Ο σοσιαλισμός και ο συνδικαλισμός πρέπει να συντριβούνε, οι σοσιαλιστές και οι διεθνιστές συνδικαλιστές να διωχθούν έξω από τη χώρα. Ειδικοί νόμοι θα κατατεθούν στην Εθνοσυνέλευση εναντίον τους, γιατί το σοσιαλιστικό και το συνδικαλιστικό κίνημα παίρνουν διαταγές από το εξωτερικό, βλάφτουν την ανάπτυξη της εθνικής βιομηχανίας και του εμπορίου. Οι σοσιαλιστές είναι οι πιο επικίνδυνοι εχθροί κάτω από τις σημερινές συνθήκες».

Το χτύπημα ήταν μεγάλο, αλλά ταυτόχρονα διευκόλυνε το διαχωρισμό της «Φεντερασιόν» από αστικές θέσεις.

Η «Φεντερασιόν» αντιτάχθηκε στον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο και, εκπροσωπούμενη από τον Ρακόφκσι, συνυπέγραψε μαζί με τα αρμένικα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα και το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα Ρουμανίας και δημοσίευσε στην «Εργατική Αλληλεγγύη» προκήρυξη, που καταδίκαζε τους Νεότουρκους και τις βαλκανικές αστικές τάξεις. Το αποτέλεσμα ήταν να κλείσουν οριστικά οι Νεότουρκοι την «Εργατική Αλληλεγγύη». Σε λίγο η «Φεντερασιόν» εξέδωσε το «Αβάντι!».

Η νέα κατάσταση

Η κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό (26 Οκτώβρη / 8 Νοέμβρη 1912) μετέτρεψε σταδιακά την πόλη από μωσαϊκό εθνοτήτων σε ελληνική περιοχή με πολυπληθή εβραϊκή παρουσία. Το βουλγαρικό στοιχείο την εγκατέλειψε κυρίως λόγω του οξυμένου ελληνικού εθνικισμού και μαζί του ακολούθησαν οι «Στενοί» και οι αναρχοφιλελεύθεροι.

Η «Φεντερασιόν» 

δεν αντιλήφθηκε τη νέα κατάσταση, όπως και ότι το εθνικό ζήτημα επιλύθηκε βίαια από τους ενδοϊμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς και γι' αυτό συνέχιζε να οραματίζεται μια πολυεθνοτική Μακεδονία. 

Σε επιστολή της Β΄ Διεθνούς (Οκτώβρης 1913) αναφερόταν ότι η «Φεντερασιόν» έπρεπε να επιλύσει το πρόβλημα της εθνικότητας που εκπροσωπούσε και να αναπτύξει σχέσεις με τους Ελληνες σοσιαλιστές. 

Βέβαια, η αδυναμία της «Φεντερασιόν» «πατούσε» και στις αντικειμενικές συνθήκες που δημιουργούσε ο ελληνικός αστικός εθνικισμός, αφού η επιβολή του στρατιωτικού νόμου καθιστούσε δύσκολη τη συνδικαλιστική και πολιτική δράση, ενώ η συμπεριφορά των Ελλήνων στρατιωτικών προς τους αλλοεθνείς κατοίκους ήταν ιδιαίτερα άσχημη.

Μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, ενώ στη «Φεντερασιόν» εξακολουθούσαν να συσπειρώνονται κατά πλειοψηφία Εβραίοι σοσιαλιστές, άρχισε να επεκτείνεται η επιρροή της στις άλλες εθνότητες της Μακεδονίας. 

Στην Καβάλα ιδρύθηκε η «Σοσιαλιστική Νεολαία», οι σοσιαλιστικές ιδέες διαδίδονταν στους καπνεργάτες και ο δημοσιογράφος Ζορμπάς έβγαλε μια εφημερίδα με φιλεργατική αρθρογραφία. Οι απεργίες της εποχής (Ρεζή, καπνεργατών και ραφτεργατών) γεφύρωναν σταδιακά το χάσμα των εθνοτήτων και το «Αβάντι!», παρά την ελληνική λογοκρισία, διαδιδόταν ευρέως στην Ανατολική Μακεδονία και ειδικά όπου ζούσαν καπνεργάτες. Αυτή η πολιτική δραστηριότητα οδήγησε στην πραγματοποίηση του Α΄ Καπνεργατικού Συνεδρίου (1913), στη Θεσσαλονίκη.

Στην εξορία

Από το 1913, το ελληνικό αστικό κράτος κατέστρωσε σχέδια περιθωριοποίησης της «Φεντερασιόν», μέσω του ελληνικού «Συνδέσμου Συντεχνιών». 

Την Πρωτομαγιά του 1913 οι αρχές απαγόρευσαν στη «Φεντερασιόν» να διοργανώσει συγκέντρωση, ενώ ενέκριναν τις συγκεντρώσεις των εθνικιστικών σωματείων. Το 1914 η αστυνομία επενέβη σε συνέλευση της «Φεντερασιόν», επιχειρώντας δήθεν να συλλάβει Βούλγαρους πράκτορες. Γρήγορα η «Φεντερασιόν» κατηγορήθηκε για συνεργασία με τους Βούλγαρους, ενώ ζητήθηκε η προσαρμογή της στο ελληνικό αστικό νομικό πλαίσιο.

Το Μάρτη του 1914 τα καπνεργατικά σωματεία της Θεσσαλονίκης (3.000 μέλη), της Καβάλας (20.000 μέλη) και της Δράμας κατέθεσαν τα αιτήματά τους στους καπνεμπόρους (αυξήσεις στο μεροκάματο, προστασία των γυναικών, αναγνώριση των εκπροσώπων των συνδικάτων και αποκλειστική πρόσληψη των μελών τους). Οταν αυτοί τα απέρριψαν, ξεκίνησαν απεργία στις 24 Μάρτη / 6 Απρίλη.

Η απεργία έληξε στις 11 / 24 Απρίλη στη Θεσσαλονίκη και στις 15 / 28 του ίδιου μήνα στην Καβάλα, ενώ στη διάρκειά της σημειώθηκαν εκτεταμένες συγκρούσεις με την αστυνομία και συλλήψεις απεργών. Αν και εντάθηκε η αστική προπαγάνδα περί εθνοπροδοσίας της «Φεντερασιόν», η ενότητα Ελλήνων και Εβραίων εργατών διατηρήθηκε ακλόνητη και, μάλιστα, σε δεύτερο χρόνο, ήρθαν σε επαφή με τη Νότια Ελλάδα και επέκτειναν τις κινητοποιήσεις στην Ξάνθη. Οι εργοδότες επιχείρησαν να χρησιμοποιήσουν το τουρκόφωνο στοιχείο απεργοσπαστικά, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.

Είναι πάντως χαρακτηριστικό ότι η ελληνική αστική εξουσία, όπως νωρίτερα και η τουρκική, κατηγορούσε τους σοσιαλιστές και τους συνδικαλιστές ως όργανα ξένων συμφερόντων. Σε δημοσίευμα της εποχής για τη συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου αναφερόταν:

«Η απεργία αυτή απέσπασε την προσοχήν της Κυβερνήσεως, διότι κατά τας εκ Θεσσαλονίκης πληροφορίας, οι απεργοί δια των διαδηλώσεων ας διοργανούσι, αποδοκιμάζουσι τα αστυνομικά όργανα και τους Ελληνας, προσπαθούντες να διαταράξωσι την δημόσιαν τάξιν.

Χαρακτηριστικό των προθέσεων τούτων των απεργών είνε και η εγκατάστασις του Κέντρου των εις τα γραφεία του Σοσιαλιστικού κέντρου, τους τοίχους του οποίου στολίζουσι εικόνες Βούλγαρων κομιτατζήδων».

Οι απεργοί νίκησαν, αλλά ταυτόχρονα εντάθηκαν οι διώξεις των σοσιαλιστών. Ο Μπεναρόγια και ο Γιονάς έγιναν οι πρώτοι πολιτικοί εξόριστοι στην Ελλάδα επί κυβέρνησης Ελ. Βενιζέλου (εξορίστηκαν στη Νάξο τον Ιούνη του 1914).

Ριζοσπάστης

Εμφάσεις και διαμόρφωση κειμένου:

Viva La Revolucion

ΠΟΙΟΙ ΣΤΥΛΙΩΣΑΝΕ ΣΤΗΝ ΕΞΟΥΣΙΑ ΤΟΝ Γέρο ΜΕΤΑΞΑ ? και Γιατι ? !!

ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ 4ης ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1936

Με την άμεση συμμετοχή της αστικής τάξης και τις ευλογίες του αστικού πολιτικού κόσμου
-Ας σημειωθεί ότι τη Βουλή την διέλυσε αφού προηγουμένως είχε πάρει με την ψήφο του συνόλου των αστικών κομμάτων την έγκριση να σχηματίσει κυβέρνηση.

Ο Μεταξάς με υποστηρικτές της κυβέρνησής του

Το βράδυ της 4ης Αυγούστου 1936, δημοσιεύτηκε σε έκτακτο φύλλο της «Εφημερίδας της Κυβερνήσεως» διάγγελμα του Ιωάννη Μεταξά - που τοιχοκολλήθηκε και σε κεντρικά σημεία της Αθήνας και του Πειραιά. Το διάγγελμα ανέφερε πως «η Κυβέρνησις (...) προέβη, τη εγκρίσει της Αυτού Μεγαλειότητος του Βασιλέως εις την κήρυξιν του Στρατιωτικού Νόμου καθ' άπασαν την χώραν, και την διάλυσιν της Βουλής». Ας σημειωθεί ότι τη Βουλή την διέλυσε αφού προηγουμένως είχε πάρει με την ψήφο του συνόλου των αστικών κομμάτων την έγκριση να σχηματίσει κυβέρνηση.

Παράλληλα, δημοσιεύτηκαν τα πρώτα διατάγματα της δικτατορικής κυβέρνησης, που προέβλεπαν: Την αναστολή των διατάξεων 8 άρθρων του Συντάγματος σε όλο το κράτος, τη διάλυση της Βουλής και την επιστράτευση των εργαζομένων σε υπηρεσίες «δημοσίας ωφελείας» (σιδηροδρομικοί, τροχιοδρομικοί κ.ά.).

Το απόγευμα της 4ης Αυγούστου προηγήθηκε συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου, στην οποία οι αστυνομικές και στρατιωτικές αρχές υποστήριξαν ότι υπήρχαν «υπεύθυνοι πληροφορίαι κατά τας οποίας η κηρυχθησομένη γενική απεργία θα μετεβάλλετο εις στασιαστικήν εκδήλωσιν με αντικειμενικόν σκοπόν την ανατροπήν του νόμιμου πολιτικού και κοινωνικού καθεστώτος της χώρας». Αυτό ήταν και το πρόσχημα για την απόφαση της συγκέντρωσης όλων των εξουσιών στα χέρια της κυβέρνησης.

«Ριζοσπάστης» 6-3-1936. Το ΚΚΕ δεν είχε ψευδαισθήσεις για το ρόλο του Μεταξά

Οι ενέργειες του Μεταξά, ο οποίος άλλωστε προετοιμαζόταν από καιρό για την κήρυξη της δικτατορίας, έγιναν σε συνεργασία με τον Γεώργιο Β' και τη σύμφωνη γνώμη και στήριξη της Μεγάλης Βρετανίας.

Το «κλίμα» υπέρ μιας δικτατορικής λύσης ευνοούσαν ο προετοιμαζόμενος παγκόσμιος πόλεμος σε συνδυασμό με την άνοδο του φασισμού και του ναζισμού στην Ιταλία και στη Γερμανία, καθώς και ο γενικότερος αντικομμουνισμός που οργίαζε.

Ταυτόχρονα, υπήρχε και ο φόβος του εργατικού - λαϊκού κινήματος. 

Ο κίνδυνος για την αστική εξουσία μπορεί να μην ήταν άμεσος, όπως επικαλούνταν η προπαγάνδα της 4ης Αυγούστου, έπρεπε όμως να ενταθούν τα κατασταλτικά μέτρα αποτροπής αυτού του κινδύνου, να χτυπηθεί και να αντιμετωπιστεί το ΚΚΕ αποφασιστικά.

Η δικτατορία του Μεταξά ήρθε να ολοκληρώσει το χτύπημα σε ό,τι δεν είχε προλάβει να χτυπήσει η αστική δημοκρατία τους.

Χαρακτηριστικά είναι όσα έγραψε η εφημερίδα «Τύπος» για τα αντικομμουνιστικά μέτρα της δικτατορίας: «Τα μέτρα (σ.σ. εναντίον του ΚΚΕ), τα οποία η νέα κατάστασις υπόσχεται να λάβη, άγουν τους πολίτας εις την σκέψιν: "Αλήθεια, όλα αυτά γιατί δεν τάκανε έως τώρα το κράτος, παρά τους άφηνε έτσι;"» («Τύπος», 6-8-1936).

Η παρατεταμένη αστάθεια του αστικού πολιτικού συστήματος, με τελευταίο «επεισόδιο» την αδυναμία σχηματισμού κυβέρνησης που επικαλέστηκε και ο Μεταξάς, έκανε αδύνατη τη συνέχιση της λειτουργίας του με την ίδια (την κοινοβουλευτική) μορφή.

 Ειδικά σε συνθήκες προετοιμασίας και διεξαγωγής του πολέμου, που απαιτούσαν πιο συγκεντρωτική άσκηση της κρατικής εξουσίας και ταχύτατη λήψη αποφάσεων, οι δημοκρατικές διαδικασίες, μπλεγμένες μάλιστα στη διελκυστίνδα των ενδοαστικών αντιθέσεων, αποτελούσαν για την αστική τάξη μια επικίνδυνη πολυτέλεια.

Δεν είναι τυχαίο ότι η ΕΟΝ της 4ης Αυγούστου 1936 έκλεψε τον τίτλο «Η ΝΕΟΛΑΙΑ», που κατείχε το δημοσιογραφικό όργανο της ΟΚΝΕ και είχε κυκλοφορήσει για πρώτη φορά την 1-8-1922. Οπως ακριβώς έγινε τα χρόνια εκείνα με το «Νέο Ριζοσπάστη», που εκδόθηκε από την Ειδική Ασφάλεια για να δημιουργήσει με προβοκατόρικα δημοσιεύματα σύγχυση στον ελληνικό λαό

Εγραψε χαρακτηριστικά η εφημερίδα «Ακρόπολις», ως προς τη δυνατότητα του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου να προωθήσει απρόσκοπτα τα συμφέροντα της αστικής τάξης: «Το κύριον χαρακτηριστικόν του (σ.σ. του καθεστώτος) είναι η απόλυτος και απεριόριστος εξουσία. Καμμιά αντίδραση, κανένα πρόσκομμα, κανένα εμπόδιον, τυπικόν ή ουσιαστικόν, δεν περιορίζει την εξουσίαν αυτήν και δεν αντιτάσσεται εις αυτήν (...) Ημπορεί να εργασθή απερίσπαστος, ανενόχλητος, με όλας της τας δυνάμεις»(«Ακρόπολις», 6-8-1936).

Τις διεθνείς συνθήκες που επικρατούσαν την περίοδο εγκαθίδρυσης της 4ης Αυγούστου και σημαδεύονταν από τις προετοιμασίες για την επερχόμενη πολεμική σύρραξη αποτυπώνουν μια σειρά από γεγονότα. 

Από τα πιο χαρακτηριστικά ήταν η δημιουργία του «Αξονα Ρώμης - Βερολίνου» (25 Οκτώβρη 1936) και ακόμα περισσότερο το γεγονός ότι στις 25 Νοέμβρη 1936 η Γερμανία με την Ιαπωνία υπέγραψαν το Σύμφωνο ενάντια στην Κομμουνιστική Διεθνή, γνωστό ως «Αντικομιντέρν», που αφορούσε τον κοινό αγώνα ενάντια στον «μπολσεβικισμό» και ανάμεσα σ' άλλα προέβλεπε τη λήψη των απαραίτητων μέτρων «εναντίον εκείνων που μέσα ή έξω από τη χώρα, άμεσα ή έμμεσα, δρουν υπέρ της Κομμουνιστικής Διεθνούς». Στο Σύμφωνο περιλαμβανόταν και μυστικό παράρτημα, το οποίο αναφερόταν στην ανάγκη κοινού αγώνα εναντίον της ΕΣΣΔ.

Ο Τζόζεφ Γκέμπελς μετά την υπογραφή του Συμφώνου δήλωσε:

«Ο κόσμος δεν θέλει ακόμη να παραδεχθή το μέγεθος του μπολσεβικικού κινδύνου. Εάν ημείς καλούμεν από τόσο καιρού ήδη τα έθνη της Ευρώπης να λάβωσι σοβαρά μέτρα αμύνης κατά των υπονομεύσεων του κομμουνισμού, το πράττομεν προς το συμφέρον του κοινού ευρωπαϊκού πολιτισμού μας» («Ακρόπολις», 7/12/1938, σελ. 6).

Αμεση συμμετοχή της αστικής τάξης στη δικτατορία

Το κεφάλαιο στήριξε άμεσα τη δικτατορία και με τη συμμετοχή εκπροσώπων του στις κυβερνήσεις της δικτατορίας. Ο Ανδρέας Χατζηκυριάκος, ιδιοκτήτης της τσιμεντοβιομηχανίας «ΑΓΕΤ Ηρακλής» και πρόεδρος του Συνδέσμου Βιομηχάνων και Βιοτεχνών Ελλάδας, που είχε πρωτοστατήσει στη σφαγή των εργατών στο Πασαλιμάνι το 1923, ανέλαβε το υπουργείο Εθνικής Οικονομίας στην πρώτη δικτατορική κυβέρνηση. Η Εθνική Τράπεζα εκπροσωπήθηκε επίσης με υψηλόβαθμα υπηρετούντα και πρώην στελέχη της στις κυβερνήσεις της 4ης Αυγούστου (Αλέξανδρος Κορυζής, Ιωάννης Αρβανίτης, Α. Αποστολίδης, Δ. Μάξιμος).

Εχει υπολογιστεί, με βάση τα στοιχεία για 38 υπουργούς και στελέχη της δικτατορίας, πως το 10% ήταν τραπεζικά στελέχη και το 6% βιομήχανοι ή άλλοι επιχειρηματίες. 

Ο Αμερικανός πρεσβευτής Lincoln MacVeagh θεωρούσε πως στην ομάδα «γύρω και πίσω» από τον Μεταξά βρίσκονταν ο διοικητής της Εθνικής Τράπεζας, Ιωάννης Δροσόπουλος, ο Αλέξανδρος Κανελλόπουλος, διευθύνων σύμβουλος της Ανωνύμου Ελληνικής Εταιρείας Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων, και ο Πρόδρομος (Μποδοσάκης) Αθανασιάδης. Σημαντική στήριξη στη δικτατορία προσέφεραν και οι βιομήχανοι Επαμεινώνδας Χαρίλαος, Ν. Κανελλόπουλος, οι Λαναράς - Κύρτσης, οι αδελφοί Ηλιάσκοι, ο Γ. Πεσματζόγλου, η εταιρεία «Πάουερ» κ.ά. Επίσης, τα εκδοτικά συγκροτήματα Δ. Λαμπράκη («Ελεύθερον Βήμα»), Γ. Α. Βλάχου («Καθημερινή»), Αχ. Κύρου («Εστία») κ.ά.

Η ιδεολογία της 4ης Αυγούστου

Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου ήταν αστική δικτατορία, που ενσωμάτωσε στην ιδεολογία και στην πρακτική της «δάνεια» και επιρροές από το φασισμό - ναζισμό (ναζιστικός χαιρετισμός, ίδρυση της ΕΟΝ - Eθνική Oργάνωσις Nέων - με στρατιωτικοποιημένη δομή, «σωματειακή» οργάνωση της κοινωνίας). Η 4η Αυγούστου ξεπέρασε τις προκατόχους της κυβερνήσεις, όσον αφορά τον αντικομμουνισμό και τη θηριωδία ενάντια στο ΚΚΕ και στο εργατικό - λαϊκό κίνημα.

Το ιδεολογικό πλαίσιο της 4ης Αυγούστου δεν αποτέλεσε κάποια ριζική «τομή» στην αστική ιδεολογία. Ο Ι. Μεταξάς έγραψε: «Η Ελλάς έγινε από της 4ης Αυγούστου κράτος αντικομμουνιστικό». Λες και πριν δεν ήταν...

Ο αντικομμουνισμός και η αντίθεση στον κοινοβουλευτισμό - λιμπεραλισμό ή «κομματισμό» υπήρξαν βασικές «σταθερές» της ιδεολογίας της 4ης Αυγούστου. Η προσπάθεια, επίσης, να παρουσιάζεται το καθεστώς ως «λαϊκό» και «προστάτης» των λαϊκών μαζών ήταν συνεχής, χωρίς βέβαια να έχει ουσιαστικό περιεχόμενο.

Μια από τις χαρακτηριστικότερες εκδηλώσεις του αντικομμουνιστικού μένους της 4ης Αυγούστου ήταν το κάψιμο «κομμουνιστικών εντύπων» σε δημόσιους χώρους.

Η 4η Αυγούστου θεωρούσε ότι μέσω του αρχηγού και του καθεστώτος εκφράζεται η θέληση «ολόκληρου του λαού κατά τρόπον ενιαίον και αδιαίρετον». 

Η κυβέρνηση, επομένως, ήταν «εθνική» και ανήκε εξίσου «και στον φτωχό και στον πλούσιο και στον δυνατόν και στον αδύνατο». Τα παραπάνω, πέρα από την εμφανή συγκάλυψη των ταξικών αντιθέσεων και τη δημαγωγία, εξέφραζαν μια διαρκή προσπάθεια του καθεστώτος να καλλιεργήσει την ταξική συνεργασία και συμφιλίωση.

Βασικός, ταξικός αντίπαλος το ΚΚΕ

Το ΚΚΕ υπήρξε ο βασικός, ο ταξικός αντίπαλος της 4ης Αυγούστου, που διακηρυγμένος της στόχος ήταν η καταπολέμηση του κομμουνισμού. Με ιδιαίτερη μανία η δικτατορική κυβέρνηση και τα κρατικά όργανα επιτέθηκαν στο ΚΚΕ και στην ΟΚΝΕ, με στόχο την πολιτική και ηθική τους εξόντωση, μαζί και σε ορισμένους συνεργαζόμενους με το ΚΚΕ.

Από την πρώτη μέρα - για την ακρίβεια νύχτα - της δικτατορίας, η Γενική Ασφάλεια Αθηνών και η Ειδική Ασφάλεια έθεσαν σε εφαρμογή, όπως είχαν διαταχθεί, σχέδια σύλληψης στελεχών του ΚΚΕ, τα οποία όμως δεν είχαν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Στο «Μυστικόν Αρχείον» του Κ. Μανιαδάκη αναφέρεται χαρακτηριστικά:

«...το ΚΚΕ είχε και αυτό τας πληροφορίας του περί των προθέσεων του αειμνήστου Μεταξά. Ολίγας ημέρας προ της μεταβολής είχεν αρχίσει να θέτει εις ενέργειαν τον παράνομόν του μηχανισμόν. Ως εκ τούτου αι διαταχθείσαι συλλήψεις την νύκτα της 4ης Αυγούστου δεν είχον την προσδοκωμένην επιτυχίαν. Τα σπουδαιότερα στελέχη του ΚΚΕ είχον εξαφανισθή. Από αυτά συνελήφθησαν μόνον οι Σ[ι]άντος και Θέος που ενεφάνιζον τότε την "νόμιμον" πλευράν του ΚΚΕ και οι οποίοι αργότερα εδραπέτευσαν (...) διά να ξανασυλληφθούν» («Το Μυστικόν Αρχείον της περιόδου 1936 - 1941» δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Εθνικός Κήρυξ» από τις 9 Οκτώβρη 1949 έως την 1η Απρίλη 1950. Σύμφωνα με την εφημερίδα, ήταν «ελεγμένο προσωπικά» από τον Κωνσταντίνο Μανιαδάκη).

Την ίδια μέρα, σύμφωνα με τον «Ριζοσπάστη» (5/8/1936), η απεργία που είχε προκηρυχθεί πριν από την κήρυξη της δικτατορίας σημείωσε επιτυχία. 

Παρά τον στρατιωτικό νόμο και την επιστράτευση μιας σειράς κλάδων, μόνο στην Αθήνα πήραν μέρος 40 χιλιάδες εργάτες. 

Στο Αγρίνιο έγινε παγκαπνεργατική απεργία ενάντια στη δικτατορία («Ριζοσπάστης», 28-8-1936). Από το πρωί της 4ης Αυγούστου, επίσης, βρισκόταν σε εξέλιξη απεργία των καπνεργατών της Καβάλας. Η απεργία επεκτάθηκε και στη Δράμα, στο Πράβι (Ελευθερούπολη Καβάλας), στις Σέρρες και τη Θράκη. Κράτησε περίπου δύο βδομάδες και αντιμετωπίστηκε με άγρια τρομοκρατία.

Αμέσως μετά την επιβολή της, η δικτατορία προχώρησε στη θέσπιση αντικομμουνιστικού νομικού πλαισίου. Στις 12 Αυγούστου 1936, συγκροτήθηκε το υφυπουργείο της Δημόσιας Ασφάλειας. Δύο μέρες μετά, στη θέση του υφυπουργού διορίστηκε ο Κωνσταντίνος Μανιαδάκης, ο οποίος αποτέλεσε την «ψυχή» της αντικομμουνιστικής δράσης. Μια σειρά Αναγκαστικοί Νόμοι συμπλήρωσαν το οπλοστάσιο «προς καταπολέμησιν του κομμουνισμού». Παράλληλα, για να προληφθεί η «εισχώρησις κομμουνιστών» στις Δημόσιες Υπηρεσίες εφαρμόστηκε το Πιστοποιητικό Κοινωνικών Φρονημάτων.

Επικηρύξεις, φυλακές, εξορίες

Η δικτατορία προχώρησε σε μαζικές συλλήψεις, φυλακίσεις και εκτοπίσεις σε ξερονήσια. Επίσης, επικήρυξε στελέχη του Κόμματος. Για παράδειγμα, ο Νίκος Ζαχαριάδης είχε επικηρυχθεί για 100.000 δραχμές, ο Βασίλης Νεφελούδης για 75.000 δραχμές και ο Γιώργος Σιάντος για 50.000 δραχμές.

Οι συλληφθέντες κομμουνιστές και άλλοι αγωνιστές υποβάλλονταν σε σκληρά βασανιστήρια: Ρετσινόλαδο, πάγος, φάλαγγα, ξερίζωμα νυχιών κ.ά.

Ενα από τα βασικά μέσα που χρησιμοποίησε η 4η Αυγούστου ενάντια στο ΚΚΕ και την ΟΚΝΕ ήταν η «δήλωση μετανοίας», ο εξαναγκασμός δηλαδή των πολιτικών κρατουμένων να αποκηρύξουν ενυπόγραφα τις ιδέες και το Κόμμα τους. Οι δηλώσεις μετανοίας δημοσιεύονταν στον Τύπο. Χιλιάδες πέρασαν από φριχτά βασανιστήρια, προκειμένου να υπογράψουν δήλωση μετανοίας.

Αρκετοί δεν υποχώρησαν. Εγραφε η «Νεολαία», τον Ιούνη του 1937: «(...) Ο φοιτητής σ. Π. Πασχαλίδης δέρνονταν μέχρις αιμοπτυσίας στην Ειδική Ασφάλεια, η οικογένειά του τον πίεζε να κάνει δήλωση κι αυτός απαντούσε: "Ημουνα, είμαι και θα είμαι κομμουνιστής". Τον νέο σ. Παπαγιώργη τον πέταξαν απ' την ταράτσα της Ασφάλειας, του σπάσαν τα κόκκαλα, πλευρά, χέρι και πόδι και κράτησε ηρωική στάση. Υπέροχη στάση κράτησαν και οι φοιτητές Σίμος, Χατζηγιάννης και Παπαϊωάννου που πιάστηκαν στην υποδοχή του Ζ. Ζαι. (...) Τον σ. Χατζηγιάννη του ξερίζωσαν τ' αυτιά γιατί στην υπόσχεσή τους ότι αν κάνει δήλωση θα τον δικάσουν τρεις μήνες, απάντησε θαρραλέα: "Μα σε τρεις μήνες δεν θα υπάρχετε"» («Νεολαία», 24/6/1937).

Οι περισσότεροι δεν άντεξαν. Η πλειοψηφία τους όμως παρέμεινε δίπλα στο ΚΚΕ και αργότερα δραστηριοποιήθηκαν μέσα από τις γραμμές του ΕΑΜ, ενώ πολλοί από αυτούς έδωσαν και τη ζωή τους. Από όσους υπέγραψαν «δήλωση μετανοίας», ελάχιστοι, μετρημένοι στα δάχτυλα, πέρασαν στην υπηρεσία του αστικού κράτους.

Το πρώτο μεγάλο χτύπημα

Το πρώτο μεγάλο χτύπημα στον παράνομο μηχανισμό του δέχτηκε το ΚΚΕ το Σεπτέμβρη του 1936, όταν συνελήφθη ο ΓΓ της ΚΕ, Νίκος Ζαχαριάδης. 

Παραπέμφθηκε σε δίκη για παράβαση των νόμων «περί προστασίας του κοινωνικού καθεστώτος», καταδικάστηκε σε φυλάκιση 4,5 ετών και σε εκτόπιση 2 ετών. 

Σε αυτήν τη δίκη, ο Νίκος Ζαχαριάδης είπε στους δικαστές του: «Αναλαμβάνω όλες τις ευθύνες για τις πράξεις του ΚΚΕ γιατί ό,τι έκανε μέχρι τώρα το Κομμουνιστικό Κόμμα είταν για το καλό του λαού» («Νεολαία», 11/11/1936).

Το επόμενο σημαντικό χτύπημα στο ΚΚΕ πραγματοποιήθηκε το Νοέμβρη του 1936. Η Ασφάλεια συνέλαβε, σε ένα σπίτι της οδού Αλεξανδρείας 2, τον Τηλέμαχο Μύτλα, υπεύθυνο της Τεχνικής Γραμματείας του ΠΓ. Στο υπόγειο αυτού του σπιτιού βρισκόταν και το Αρχείο του ΠΓ, το οποίο έπεσε στα χέρια της Ασφάλειας. Πολλά από τα έγγραφα ήταν κωδικοποιημένα, όμως ο Τ. Μύτλας πρόδωσε και συνεργάστηκε με την Ασφάλεια για την αποκωδικοποίησή τους.

Παίρνοντας το Αρχείο του ΠΓ, η Ασφάλεια απέκτησε ακόμη μεγαλύτερες δυνατότητες να εντείνει τη χαφιεδοφοβία στο Κόμμα. Εχοντας, για παράδειγμα, γνώση των καθοδηγητικών και των καθοδηγούμενων στελεχών, μπορούσε να υποστηρίζει στους ανακρινόμενους ότι τους πρόδωσαν οι τάδε ή οι δείνα, δίχως αυτό να ισχύει στην πραγματικότητα. Και βέβαια, μέσω του Αρχείου, η Ασφάλεια έμαθε ποιοι έφεραν τα ψευδώνυμα, διευθύνσεις, κομματικές χρεώσεις, τρόπους επαφής και άλλα.

Το ίδιο περίπου διάστημα, η Ασφάλεια συνέλαβε και άλλα στελέχη της ΚΟΑ. Οι συλληφθέντες μεταφέρθηκαν στην Ασφάλεια, όπου και δολοφονήθηκε ο Μήτσος Μαρουκάκης, τον οποίο εκπαραθύρωσαν από το κτίριο της Γενικής Ασφάλειας, λέγοντας ότι αυτοκτόνησε. Ηταν ο πρώτος νεκρός του ΚΚΕ επί 4ης Αυγούστου. Ακολούθησαν τους επόμενους μήνες αρκετές ακόμα συλλήψεις στελεχών του ΚΚΕ.

Δουλειά σε συνθήκες παρανομίας

Μετά τα πρώτα χτυπήματα, το ΠΓ σε Απόφασή του, που δημοσίευσε ο «Ριζοσπάστης» στις 10 του Νοέμβρη, σημείωνε ότι «εξ αιτίας της παραβίασης συνωμοτικών κανόνων από αρκετά στελέχη, κυρίως της Αθήνας, ο ταξικός εχθρός κατόρθωσε να δώσει σημαντικά χτυπήματα που μπορούσαν ν' αποφευχθούν».

Παράλληλα, καθόριζε ως εξής τα καθήκοντα των Οργανώσεων Αθήνας και Πειραιά:

«α) Προφύλαξη των οργανώσεων απ' τα χτυπήματα της δικτατορίας. Διεξαγωγή πλατειάς καμπάνιας ανάμεσα στα μέλη τους για τη συνωμοτική τους διαπαιδαγώγηση. Διαρκής αναπροσαρμογή του μηχανισμού τους, ώστε να εξουδετερώνονται οι προσπάθειες της δικτατορίας, χτυπήματος και αποσύνθεσης των οργανώσεων. Ακατάπαυτη πάλη ενάντια στο χαφιεδισμό, τις προβοκάτσιες και μπολσεβίκικη επαγρύπνηση και αυστηρότητα σ' όλα τα ζητήματα που έχουν σχέση με τη διαφύλαξη των οργανώσεων.

β) Επανεξέταση της προέλευσης και της δουλειάς των στελεχών τους και τοποθέτηση στις καθοδηγητικές θέσεις αφοσιωμένων και αποφασιστικών κομμουνιστών.

γ) Ανάπτυξη της πρωτοβουλίας των κατωτέρων οργανώσεων και όλων των μελών του Κόμματος.

δ) Εξασφάλιση της έκδοσης άφθονου έντυπου υλικού και από μιας τουλάχιστο εφημερίδας από κάθε Αχτιδική Οργάνωση».

Από την πρώτη στιγμή οι Κομματικές Οργανώσεις καλούνταν να αναπροσαρμόσουν τη δουλειά τους στις νέες συνθήκες της σκληρής παρανομίας. 

Στον πρώτο μήνα, έγιναν ορισμένες μικρές συγκεντρώσεις και συσκέψεις ενάντια στη δικτατορία. Σύμφωνα με δημοσίευμα του «Ριζοσπάστη», σε 15 χωριά των Σερρών, το δεύτερο δεκαήμερο του Αυγούστου, έγιναν ένοπλα αγροτικά συλλαλητήρια τα οποία χτυπήθηκαν από τις αστυνομικές δυνάμεις.

Παρά το γεγονός ότι η δικτατορία κατάφερε να συλλάβει σε σύντομο χρόνο στελέχη της καθοδήγησης του Κόμματος και τον ίδιο τον Γενικό Γραμματέα της ΚΕ, το ΚΚΕ έδρασε άμεσα ενάντια στη δικτατορία, ενώ ταυτόχρονα διατηρούνταν και λειτουργούσαν πολλές Οργανώσεις του και τα καθοδηγητικά τους όργανα.

Η δράση του ΚΚΕ αυτό το διάστημα καταγράφεται και σε εκθέσεις του Foreign Office, όπου αναφέρεται μεταξύ άλλων: «Το μόνο που έχουν πετύχει τα μέτρα αυτά (σ.σ.: ενάντια στο ΚΚΕ) είναι να υποχρεώσουν τους κομμουνιστές να δουλεύουν παράνομα. Οι αρχηγοί που πιάστηκαν έχουν αντικατασταθεί από τις εφεδρείες και δεν υπάρχει αμφιβολία πως συντελείται σημαντική δραστηριότητα. Παρ' όλες τις προσπάθειες να κλειστεί, η κομμουνιστική εφημερίδα "Ριζοσπάστης" κυκλοφορεί τακτικά και διανέμεται στους συνδρομητές με πληρωμή (...) Το γεγονός πως το ΚΚΕ και η Κομμουνιστική Νεολαία λειτουργούν ακόμα (...) φανερώνει πως τα μέτρα που πήρε το ΚΚΕ για ν' αντιμετωπίσει μια τέτοια κατάσταση ήταν επαρκή και πως οι εφεδρικές δυνάμεις έχουν κινητοποιηθεί ικανοποιητικά» (Εκθεση του Foreign Office «Ελλάδα: Κομμουνισμός» (Β΄ εξάμηνο 1936), όπως παρατίθεται στο Κ. Αλεξάνδρου, «Από την πάλη του ΚΚΕ κατά της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου (Μερικά νέα στοιχεία)» («Κομμουνιστική Επιθεώρηση», τεύχος 7-8/1980, σελ. 96). Επίσης καταγράφεται ότι «ένας σημαντικός αριθμός προπαγανδιστικού υλικού κυκλοφορεί μέσα στις ένοπλες δυνάμεις».

Στις αρχές του 1938 παρέμεναν ασύλληπτα σχεδόν τα μισά μέλη της ΚΕ του Κόμματος. Ακόμα και οι διώκτες του ΚΚΕ παραδέχονται ότι το Κόμμα, στις αρχές του 1938, διατηρούσε αρκετές δυνάμεις και ότι η οργάνωση της «άμυνάς» του «έναντι των ενεργειών του υπουργείου Ασφαλείας» ήταν «πρωτοφανής». 

Είναι χαρακτηριστικά όσα είπε ο αστυνόμος Ν. Χαραλαμπίδης, από τους επικεφαλής της Υπηρεσίας Διώξεως του Κομμουνισμού, σε σύσκεψη αξιωματικών της Υπηρεσίας με θέμα την αντιμετώπιση του ΚΚΕ, εκείνη την περίοδο: «Το ΚΚΕ, παρά τα αλλεπάλληλα πλήγματα και τα λαμβανόμενα εναντίον του μέτρα, διατηρεί ακμαίον το ηθικόν του. Επιπροσθέτως, ο παράνομος μηχανισμός του έχει ακόμη την δυνατότητα να αντιμετωπίζη επαρκώς τα κτυπήματα, και μέσα σε μικρά χρονικά διαστήματα να συμπληρώνη τα κενά των καθοδηγήσεων των διαφόρων οργανώσεών του. Ο παράνομος τεχνικός του μηχανισμός λειτουργεί κανονικώς και έτσι τροφοδοτεί τα μέλη και τους οπαδούς του με έντυπον υλικόν (...) Οι σύνδεσμοί του, οι "γιάφκες" του και τα οικονομικά του ευρίσκονται ακόμη εις καλήν κατάστασιν, και αυτά όλα του δίνουν την ελπίδα ότι θα αντιμετωπίση τα κτυπήματά μας και θα περάση γρήγορα στην αντεπίθεσι» (δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Εθνικός Κήρυξ» την 1/12/1949).

Το ΚΚΕ στάθηκε όρθιο

Παρά τα σοβαρά χτυπήματα που πέτυχε η Ασφάλεια στο Κόμμα την περίοδο 1938 - 1939 και την επίδρασή τους στην οργάνωση των λαϊκών αγώνων, το ΚΚΕ στάθηκε όρθιο.

Βασικά καθοδηγητικά όργανα και Οργανώσεις διατηρούνταν,παρά την ένταση των διώξεων και στα 1939, μετά από 3 περίπου χρόνια άτεγκτης αντικομμουνιστικής δράσης της 4ης Αυγούστου. 

Συνεχιζόταν, επίσης, αν και περιορισμένη, η εκδοτική και προπαγανδιστική δραστηριότητα. Χαρακτηριστικό είναι ότι δημοσιεύτηκαν στον «Ριζοσπάστη» στις 2 Φλεβάρη 1939 αποφάσεις των καθοδηγητικών οργάνων της ΕΠ της ΚΟΑ, του Γραφείου της ΚΕ της ΟΚΝΕ, της ΕΠ της ΚΟΠ, της ΑΕ Υπαλλήλων, της ΙΙ και ΙΙΙ Αχτίδας της ΚΟΑ και των ΠΕ ΚΝ Αθήνας και Πειραιά. Επίσης, στον έρανο που είχε προκηρύξει η ΚΕ από το Μάη του 1938, στο «κλείσιμο» που δημοσίευσε ο «Ριζοσπάστης» στις 15 Δεκέμβρη 1938, προσφορές είχαν συγκεντρωθεί από την Καβάλα, τη Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις της Περιφέρειας Θεσσαλονίκης, τις Σέρρες, τη Δράμα, τη Δυτική Μακεδονία, την Ξάνθη, την Πάτρα, την Ηπειρο, Ελληνες της Αμερικής κ.ά.

Σε Απόφαση της ΚΕ, που δημοσιεύτηκε στον «Ριζοσπάστη», το Φλεβάρη του 1938, αναφέρεται ότι οι εργαζόμενες μάζες αύξαναν τη δραστηριοποίησή τους για τα ζωτικά τους συμφέροντα (καπνεργάτες Θεσσαλονίκης, εργάτες ΒΙΟ, εργάτες αποξηραντικών έργων Ιωαννίνων κ.λπ.).

Το ίδιο διάστημα, ο «Ριζοσπάστης» κατέγραφε διάφορες ακόμα εργατικές κινητοποιήσεις. 

Στην Καβάλα, καπνεργάτες έκαναν απεργία λίγων ωρών ενάντια στην αναγκαστική εισφορά για το 8ο «Συνέδριο» της ελεγχόμενης από τη δικτατορία ΓΣΕΕ. 

Στην Καλαμάτα οι λιμενεργάτες έκαναν μισής ώρας απεργία ενάντια στην παραβίαση του κανονισμού εργασίας. 

Στον Πειραιά 40 εργάτες του σπορελαιουργείου Στάθη και Αριστούλη έκαναν δύο φορές λιγόωρη στάση με αίτημα να πληρωθούν οι υπερωρίες, η μια ώρα να υπολογίζεται μιάμιση. 

Στα Φιλιατρά 300 εργατοαγρότες έκαναν διαδήλωση στη δημαρχία για επιδόματα. Διάφοροι κλάδοι επίσης υπέβαλαν υπομνήματα με τα αιτήματά τους («Ριζοσπάστης», 25/2/1938).

Σε Απόφαση της ΚΕ (Μάης 1938) διαβάζουμε επίσης:

«Οι λεβητοποιοί του Πειραιά κέρδισαν τις απαιτήσεις τους ύστερα από γενική απεργία του κλάδου τους. Οι καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης με αλλεπάλληλες μαχητικές κινητοποιήσεις και απεργίες ανάγκασαν τη δικτατορία να υποχωρήσει σε μια σειρά απ' τις απαιτήσεις τους. Οι σταφιδοπαραγωγοί αρνούνται την εφαρμογή του νόμου για το ξερίζωμα των σταφιδαμπέλων. Οι καπνοπαραγωγοί ξεσηκώνονται και απαιτούν την αγορά των απούλητων καπνών τους».

Τέλος, στην Απόφαση της 5ης Ολομέλειας (Φλεβάρης 1939) αναφερόταν πως σημειώθηκαν: «Αλλεπάλληλες απεργίες και ομαδικές αντιστάσεις εργατών πολλών και διαφόρων επιχειρήσεων», τρίωρη στάση στο πολεμικό εργοστάσιο του Μαλτσινιώτη ενάντια στις ομαδικές απολύσεις, ομαδική στάση στο κεντρικό εργοστάσιο των κρατικών σιδηροδρόμων και ομαδικές κάθοδοι των πεινασμένων αγροτών Δράμας και Μυτιλήνης.

Οι κομμουνιστές κράτησαν ζεστή τη φλόγα του αγώνα

Κατά την τετράχρονη μεταξική δικτατορία, χιλιάδες κομμουνιστές και κομμουνίστριες πέρασαν από τις φυλακές και τις εξορίες.

Μάλιστα, στο ξεκίνημα του Ιταλο-ελληνικού πολέμου οι κρατούμενοι και εξόριστοι κομμουνιστές ανέρχονταν σε περίπου 2.000 άντρες και γυναίκες, που κρατούνταν στην Ακροναυπλία, στην Ανάφη, στον Αη Στράτη, στην Κέρκυρα, στην Αίγινα, στη Φολέγανδρο, στην Κίμωλο, στη Γαύδο, στη Σίκινο, στην Τρίπολη και σε άλλες φυλακές, στο Ασβεστοχώρι, στην Ιο, στην Αμοργό, στην Πύλο κ.α.

Ολη αυτήν την περίοδο οι χιλιάδες που δεν λύγισαν, που αντιμετώπισαν παλικαρίσια τους δεσμοφύλακες και τα βασανιστήρια, οργάνωσαν στις φυλακές και τις εξορίες τη ζωή τους, ιδρύοντας Ομάδες Συμβίωσης. Στις φυλακές και τις εξορίες δημιουργήθηκαν επίσης Κομματικές Επιτροπές ή Ομάδες για την καθοδήγηση των μελών του Κόμματος. Επίσης, πραγματοποιήθηκαν και ορισμένες αποδράσεις (από τον Αη Στράτη, τη Φολέγανδρο, την Ανάφη).

Ολοι αυτοί οι αγωνιστές κράτησαν ζεστή τη φλόγα του αγώνα. «Στους φυλακισμένους στην Ακροναυπλία πρόσβλεπαν οι αγωνιστές που δεν είχαν ακόμα πιαστεί, όταν το Κόμμα έφτανε στα όρια της διάλυσης από τα χτυπήματα του μεταξικού καθεστώτος. Τους φυλακισμένους και τους εξόριστους περίμεναν, για να στηθεί ξανά στα πόδια του το Κόμμα. Κι έτσι έγινε. 

Από τις πρώτες μέρες της Κατοχής, με τις αποδράσεις από τις εξορίες και τις φυλακές το Κόμμα στήθηκε ξανά στα πόδια του, μπήκε μπροστά (...) Χωρίς το Κόμμα όρθιο, τίποτα δεν μπορούσε να γίνει (...) 

Με έναν ηρωισμό που χτίστηκε μέρα τη μέρα, ώρα την ώρα, στις παράνομες Οργανώσεις, μέσα στους χώρους δουλειάς, πριν συναντήσει τον βούρδουλα του ασφαλίτη, την μπότα του κατακτητή. 

Εναν ηρωισμό που μόνο η πάλη για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης μπορεί να εμπνεύσει. Μόνο το Κόμμα της, το ΚΚΕ, μπορεί να οργανώσει» (από την ομιλία του Γενικού Γραμματέα της ΚΕ του ΚΚΕ, Δ. Κουτσούμπα, στη φετινή εκδήλωση για τους 200 της Καισαριανής, που δημοσιεύθηκε στον «Ριζοσπάστη» την Τετάρτη 2 Μάη 2018).

Ριζοσπάστης 4-5/8/2018

Δες περισσότερα Εδώ