Στις 23 Φλεβάρη 1943, σε ένα μικρό σπίτι, στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας 3 στους Αμπελόκηπους, ιδρύεται η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, η θρυλική ΕΠΟΝ , η μεγαλύτερη νεολαιίστικη οργάνωση της χώρας.
Η δράση της, οι αγώνες της, το αίμα που έχυσαν οι νεολαίοι ήρωές της έχουν γραφτεί με ανεξίτηλα γράμματα στις σελίδες της Ιστορίας. Στα σπλάχνα της ανδρώθηκαν χιλιάδες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Γαλουχήθηκαν με τα ιδανικά μιας ελεύθερης πατρίδας, ενάντια σε κάθε ξένο κατακτητή. Πολέμησαν, με το όπλο στο χέρι, στην πρώτη γραμμή κατά των χιτλερικών και φασιστών κατακτητών. Στάθηκαν με αυτοθυσία, μπροστά στα τανκς των Εγγλέζων το Δεκέμβρη του '44. Αγωνίστηκαν - κάτω από βαριά παρανομία - για την εξάπλωση των προοδευτικών ιδεών, των αγωνιστικών αξιών για τη ζωή, με έναν πρωτοφανή εκδοτικό οργασμό και μια πρωτόγνωρη πολιτιστική ανάπτυξη.
Η συνεισφορά της ΕΠΟΝ , στη διαπαιδαγώγηση της νέας γενιάς ήταν μοναδική. Η ΕΠΟΝ , με οργανωμένα 630.000 μέλη, είχε πετύχει σε μεγάλο βαθμό να δώσει τη σωστή, αγωνιστική, διέξοδο στις ανάγκες που είχαν οι νέοι. Οι αγώνες της αποτέλεσαν, αποτελούν και θα αποτελούν μια τεράστια παρακαταθήκη για τη νεολαία. Παρακαταθήκη, που αδυνατεί να σβήσει η ντόπια αντίδραση απ' τη συλλογική μνήμη της νεολαίας κι ας έχουν περάσει τόσα χρόνια από τότε.
Σήμερα συμπληρώνονται 81 χρόνια από την ίδρυση της ΕΠΟΝ και τα οράματα, για τα οποία εκατοντάδες χιλιάδες ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες αγωνίστηκαν και πότισαν με το αίμα τους τη γη αυτού του τόπου, μένουν ακόμη επίκαιρα, ζωντανά και ανεκπλήρωτα.
Το έργο, που άφησε πίσω της η μαζικότερη οργάνωση νεολαίας που γνώρισε η Ελλάδα, είναι χαραγμένο ακόμη και σήμερα στο νεολαιίστικο κίνημα, που αγωνίζεται για έναν κόσμο χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. Τα οράματά της είναι σήμερα ζωντανά στα μάτια των νέων ανθρώπων που έχουν πάρει τη σκυτάλη των ΕΠΟΝιτών...
Πώς όμως ιδρύθηκε η ΕΠΟΝ ; Κάτω από ποιες συνθήκες έδρασε; Ποια ήταν η δράση που ανέπτυξε και σε ποια επίπεδα; Ποια ήταν τα ιδανικά που εμφύτευσε στη νεολαία;
Η ίδρυση της ΕΠΟΝ και οι βασικοί της στόχοι
Ας δούμε πώς περιγράφει η «Νέα Γενιά»,
Η ίδρυση της ΕΠΟΝ και οι βασικοί της στόχοι
Ας δούμε πώς περιγράφει η «Νέα Γενιά»,
 |
| https://sep.gr/product/nea-genia-septemvris-1945-martis-1946/ |
το δημοσιογραφικό όργανο του ΚΣ της ΕΠΟΝ , την ίδρυση της Οργάνωσης:
«Με το σούρουπο η ιδρυτική σύσκεψη είχε τελειώσει. Σε ένα δωμάτιο είχε συνέλθει κιόλας η Α΄ Ολομέλεια του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ. Οι αντιπρόσωποι δυο δυο γλιστρούσαν από το σπίτι στην πολιτεία. Η βροχή, που είχε αρχίσει από το χτεσινό απόγευμα, απόψε σταμάτησε. Κατά τη δύση ο ήλιος είχε μια καλοκαιριάτικη φωτεινάδα. Ετούτο το βράδυ ο φοιτητής αντάμωσε τους πρώτους ΕΠΟΝίτες, τους μίλησε γι' αυτό το ξεκίνημα. Για την ΕΠΟΝ ».
Η ΕΠΟΝ δεν προέκυψε από παρθενογένεση. Ηταν ο ώριμος καρπός αγώνων και θυσιών. Βασικός φορέας και αιμοδότης της ΕΠΟΝ ήταν η θρυλική ΟΚΝΕ. Και είναι αλήθεια πως τη «μαγιά» της ΕΠΟΝ θα τη βρούμε στα ξερονήσια και τις φυλακές της δικτατορίας του Μεταξά, όπου ήταν κλεισμένα μέλη και στελέχη της ΟΚΝΕ.
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Ιδιαίτερη σημασία για το νεολαιίστικο κίνημα έχει η πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ, στις 5 Φλεβάρη 1942, όταν και ιδρύθηκε στην Αθήνα το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο Νέων (ΕΑΜΝ). Σε αυτό, εκτός από την ΟΚΝΕ, συμμετείχαν και οι παρακάτω νεολαιίστικες οργανώσεις: «Φιλική Εταιρεία Νέων», «Ελευθερία», «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδας» και «Δημοκρατική Ενωση Νέων».
Περίπου ένα χρόνο αργότερα και κάτω από βαριά παρανομία, στις 14 Γενάρη 1943, συνήλθε η Ολομέλεια της ΚΕ του ΕΑΜ Νέων και αποφάσισε την ίδρυση της ενιαίας οργάνωσης της νέας γενιάς. Στις 23 Φλεβάρη 1943, στους Αμπελόκηπους, με πρόταση της ΟΚΝΕ και με τη συμμετοχή εκπροσώπων όλων των οργανώσεων νέων που συμμετείχαν στο ΕΑΜ Νέων, καθώς και άλλων ενιαίων οργανώσεων, πραγματοποιήθηκε η σύσκεψη εκείνη που κατέληξε στην απόφαση ίδρυσης της ΕΠΟΝ .
Την ίδια μέρα, στο ιδρυτικό κείμενο της ΕΠΟΝ αναφέρονται «οι βασικοί σκοποί που πρέπει να περιέχονται στο καταστατικό της ΕΠΟΝ ».
Η ΕΠΟΝ δεν προέκυψε από παρθενογένεση. Ηταν ο ώριμος καρπός αγώνων και θυσιών. Βασικός φορέας και αιμοδότης της ΕΠΟΝ ήταν η θρυλική ΟΚΝΕ. Και είναι αλήθεια πως τη «μαγιά» της ΕΠΟΝ θα τη βρούμε στα ξερονήσια και τις φυλακές της δικτατορίας του Μεταξά, όπου ήταν κλεισμένα μέλη και στελέχη της ΟΚΝΕ.
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Ιδιαίτερη σημασία για το νεολαιίστικο κίνημα έχει η πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ, στις 5 Φλεβάρη 1942, όταν και ιδρύθηκε στην Αθήνα το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο Νέων (ΕΑΜΝ). Σε αυτό, εκτός από την ΟΚΝΕ, συμμετείχαν και οι παρακάτω νεολαιίστικες οργανώσεις: «Φιλική Εταιρεία Νέων», «Ελευθερία», «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδας» και «Δημοκρατική Ενωση Νέων».
Περίπου ένα χρόνο αργότερα και κάτω από βαριά παρανομία, στις 14 Γενάρη 1943, συνήλθε η Ολομέλεια της ΚΕ του ΕΑΜ Νέων και αποφάσισε την ίδρυση της ενιαίας οργάνωσης της νέας γενιάς. Στις 23 Φλεβάρη 1943, στους Αμπελόκηπους, με πρόταση της ΟΚΝΕ και με τη συμμετοχή εκπροσώπων όλων των οργανώσεων νέων που συμμετείχαν στο ΕΑΜ Νέων, καθώς και άλλων ενιαίων οργανώσεων, πραγματοποιήθηκε η σύσκεψη εκείνη που κατέληξε στην απόφαση ίδρυσης της ΕΠΟΝ .
Την ίδια μέρα, στο ιδρυτικό κείμενο της ΕΠΟΝ αναφέρονται «οι βασικοί σκοποί που πρέπει να περιέχονται στο καταστατικό της ΕΠΟΝ ».
Να πώς περιγράφονται οι βασικοί αυτοί σκοποί:
«α. Η εθνική απελευθέρωση με βάση την ακεραιότητα της Ελλάδας.
β. Η εξόντωση του φασισμού τώρα και στο μέλλον και με οποιαδήποτε μορφή και αν παρουσιαστεί. Αποκατάσταση της Λαϊκής Κυριαρχίας έτσι που όλες οι εξουσίες να απορρέουν απ' την κυρίαρχη θέληση του Λαού και της νέας γενιάς.
γ. Η καταπολέμηση των ιμπεριαλιστικών πολέμων και η υπεράσπιση της ειρήνης με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών και της αδελφικής συνεργασίας όλων των Λαών και Νεολαιών και ειδικά της Βαλκανικής.
δ. Η υπεράσπιση των οικονομικών, πολιτικών, εκπολιτιστικών και μορφωτικών δικαιωμάτων και επιδιώξεων της νέας γενιάς (...)
Η Πανελλαδική σύσκεψη αποφασίζει την προσχώρηση της ΕΠΟΝ στο ΕΑΜ σαν εκπρόσωπος της νέας γενιάς, με συμμετοχή του αντιπροσώπου της στην ΚΕ του ΕΑΜ».
Από το πρώτο αυτό ιδρυτικό κείμενο γίνεται φανερό πως η ΕΠΟΝ δεν ήταν κάποια οργάνωση με «ουδέτερα» ή «αταξικά» χαρακτηριστικά, όπως όχι λίγοι καλοθελητές θέλησαν να την παρουσιάσουν. Αντιθέτως, με σαφήνεια, προσχωρούσε στο ΕΑΜ, ζητώντας συμμετοχή στην ΚΕ του ΕΑΜ - του οποίου βασικός αιμοδότης και τροφοδότης ήταν το ΚΚΕ.
«α. Η εθνική απελευθέρωση με βάση την ακεραιότητα της Ελλάδας.
β. Η εξόντωση του φασισμού τώρα και στο μέλλον και με οποιαδήποτε μορφή και αν παρουσιαστεί. Αποκατάσταση της Λαϊκής Κυριαρχίας έτσι που όλες οι εξουσίες να απορρέουν απ' την κυρίαρχη θέληση του Λαού και της νέας γενιάς.
γ. Η καταπολέμηση των ιμπεριαλιστικών πολέμων και η υπεράσπιση της ειρήνης με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών και της αδελφικής συνεργασίας όλων των Λαών και Νεολαιών και ειδικά της Βαλκανικής.
δ. Η υπεράσπιση των οικονομικών, πολιτικών, εκπολιτιστικών και μορφωτικών δικαιωμάτων και επιδιώξεων της νέας γενιάς (...)
Η Πανελλαδική σύσκεψη αποφασίζει την προσχώρηση της ΕΠΟΝ στο ΕΑΜ σαν εκπρόσωπος της νέας γενιάς, με συμμετοχή του αντιπροσώπου της στην ΚΕ του ΕΑΜ».
Από το πρώτο αυτό ιδρυτικό κείμενο γίνεται φανερό πως η ΕΠΟΝ δεν ήταν κάποια οργάνωση με «ουδέτερα» ή «αταξικά» χαρακτηριστικά, όπως όχι λίγοι καλοθελητές θέλησαν να την παρουσιάσουν. Αντιθέτως, με σαφήνεια, προσχωρούσε στο ΕΑΜ, ζητώντας συμμετοχή στην ΚΕ του ΕΑΜ - του οποίου βασικός αιμοδότης και τροφοδότης ήταν το ΚΚΕ.
Η ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης
Με την ίδρυσή της, η ΕΠΟΝ έδωσε μια απ' τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες μάχες. Μάχη που έμεινε στην Ιστορία. Ηταν η ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης που επιχείρησαν να υλοποιήσουν οι χιτλερικοί με τους ντόπιους δοσίλογους και συνεργάτες τους και που άρχισε με τη συντονισμένη απεργία και διαδήλωση στις 24 Φλεβάρη. Χιλιάδες λαού κατέβηκαν στο δρόμο, στο κέντρο της Αθήνας, για να διαδηλώσουν μπροστά στο πολιτικό γραφείο του κατοχικού πρωθυπουργού Κ. Λογοθετόπουλου, στο Εργατικό Κέντρο και στο υπουργείο Εργασίας. Μπροστάρηδες στη μάχη, χιλιάδες νεολαίοι και νεολαίες, κάτω από τα λάβαρα της νεοϊδρυμένης ΕΠΟΝ .
Παρά όμως τη μαζική και δυναμική αντίδραση του λαού, η κυβέρνηση των δοσίλογων θα προχωρούσε στο σχέδιο πολιτικής επιστράτευσης του ελληνικού λαού, ώστε ο ελληνικός λαός να υπηρετήσει τα σχέδια του Αξονα. Να σημειωθεί πως η ανάγκη των χιτλερικών για πολιτική επιστράτευση είχε άμεση σχέση με τις μεγάλες νίκες του Κόκκινου Στρατού, με κορύφωση τη μεγάλη νίκη στο Στάλινγκραντ το Φλεβάρη του '43.
Υπήρχε, λοιπόν, η πληροφορία ότι στις 5 Μάρτη ο Κ. Λογοθετόπουλος θα αναγγείλει επίσημα την πολιτική επιστράτευση. Τη μέρα εκείνη ξέσπασε θύελλα. Η γενική απεργία υπήρξε καθολική. Ο λαός της Αθήνας και του Πειραιά βρίσκεται στους δρόμους. Τα χωνιά - που τότε εφευρέθηκαν - τίθενται σε εφαρμογή. Ενα σύνθημα κυριαρχεί: «Κάτω η επιστράτευση».
Στη μάχη αυτή, η παρουσία της ΕΠΟΝ είναι ξεχωριστή και της ανήκει μεγάλο μερίδιο από τη νίκη. Το πρώτο φύλλο της «Νέας Γενιάς» περιγράφει ως εξής τη δράση της Οργάνωσης: «24 Φλεβάρη και 5 Μάρτη! Να, δύο ημερομηνίες που θα μείνουν ιστορικές. Κι αξέχαστες. Δυο μέρες που ο αθηναϊκός και πειραιώτικος λαός με τα νιάτα του αγωνίστηκε και σάρωσε τα σχέδια των καταχτητών και επέβαλε τη θέλησή του. Η νέα γενιά συμμετείχε σε πρωτοφανή όγκο και μαχητικότητα σ' αυτές τις μάχες. Η 5 του Μάρτη ακόμα αποτέλεσε το πρώτο βάφτισμα της ΕΠΟΝ . Μια μεγάλη διαδήλωση νέων κοριτσιών και παιδιών διέσχισε τους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας με κραυγές "ΚΑΤΩ Η ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΣΗ - ΕΠΟΝ , ΕΠΟΝ "».
Ο ένοπλος αγώνας
Απ' την πρώτη στιγμή της ίδρυσής της, η ΕΠΟΝ πήρε ενεργό μέρος στον ένοπλο αγώνα κατά των χιτλερο-φασιστών κατακτητών. Οι πρώτοι 16 αντάρτες, που ήταν η πρώτη αντάρτικη ΕΠΟΝίτικη ομάδα, στις αρχές του 1943, μέχρι την ώρα της απελευθέρωσης, τον Οκτώβρη του '44, τα μέλη και στελέχη της ΕΠΟΝ που έγιναν αντάρτες του ΕΛΑΣ είχαν ξεπεράσει τους 35.000.
Σύμφωνα με την Εκθεση του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ προς το Παγκόσμιο Συμβούλιο Νέων για το χαρακτήρα, τους σκοπούς και τη δράση της από την ίδρυσή της έως το 1945, αναφέρεται για τον ένοπλο αγώνα:
Πάνω από 8.000 επίλεκτοι ΕΠΟΝίτες αντάρτες πολέμησαν τους Ιταλούς, τους Γερμανούς και τους Βούλγαρους κατακτητές μέσα απ' τις γραμμές 200 υποδειγματικών στρατιωτικών σχηματισμών της ΕΠΟΝ .
Πάνω από 27.000 μέλη και στελέχη της ΕΠΟΝ , εκτός απ' τους παραπάνω, πολέμησαν μέσα απ' τους άλλους σχηματισμούς του ΕΛΑΣ.
Σε 430 μάχες και συγκρούσεις πήραν μέρος οι αντάρτικες μονάδες της ΕΠΟΝ .
Στις μάχες αυτές έπεσαν πάνω από 1.300 μέλη και στελέχη της ΕΠΟΝ ως την απελευθέρωση.
Και στις πόλεις - προπάντων στην Αθήνα - οι ΕΠΟΝίτες μαχητές έδωσαν μάχες με τους Γερμανούς και τα προδοτικά Τάγματα Ασφαλείας στις λαϊκές γειτονιές. «Πολύ πριν απ' την απελευθέρωση ολόκληρα διαμερίσματα της Αθήνας και των περιχώρων ήταν λεύτερα, δεν τολμούσε να πατήσει γερμανός και προδότης και υπήρχαν φρουραρχεία του ΕΛΑΣ», αναφέρεται χαρακτηριστικά.
Η μάχη κατά της πείνας
Ηστορική έχει μείνει και η μάχη που έδωσε η ΕΠΟΝ για την καταπολέμηση της πείνας, η οποία τότε θέριζε παιδιά και νεολαία.
Εδωσε άμεσα την κατεύθυνση ο αγώνας να έχει στόχο τη χορήγηση 100 δράμιων ψωμί τη μέρα και 8 δράμιων λάδι. Επίσης, αγωνίστηκε για την προστασία των μικρών παιδιών και την οργάνωση ψυχαγωγίας και αλληλεγγύης ανάμεσα στους νέους. Υπολογίζεται ότι, μόνον στις πόλεις, εξασφαλίστηκαν 220 οργανωμένα συσσίτια για 65.000 παιδιά.
Οι διαδηλώσεις στις πόλεις και η συμμετοχή της ΕΠΟΝ
Λίγες μέρες μετά το μεγαλειώδη αγώνα κατά της πολιτικής επιστράτευσης, στις 24 Μαρτίου 1943, παραμονή της εθνικής γιορτής και ένα μήνα μετά την ίδρυση της ΕΠΟΝ , 5.000 ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες «αψηφώντας τα βόλια στεφανώνουν τις προτομές των ηρώων του '21 και την άλλη μέρα δεκάδες χιλιάδες διαδηλώνουν στους δρόμους με τα συνθήματα του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ χαιρετώντας την εθνική επέτειο», όπως αναφέρεται στην έκθεση του ΚΣ της ΕΠΟΝ .
Μια απ' τις σημαντικότερες, όμως, μάχες που έδωσε η ΕΠΟΝ ήταν η κορυφαία διαδήλωση του λαού και της νεολαίας της Αθήνας ενάντια στην επέκταση των Βούλγαρων φασιστών στην ελληνική Μακεδονία τον Ιούλη του 1943. Για το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός αξίζει να αναφέρουμε λίγα παραπάνω, με δεδομένη την ξεχωριστή συμβολή και συμμετοχή της ΕΠΟΝ σε αυτές τις μάχες.
Τον Ιούλη του 1943, η χιτλερική διοίκηση, αντιμέτωπη με τα κρίσιμα προβλήματα του πολέμου, πήρε την απόφαση να παραχωρήσει ολόκληρη τη Μακεδονία και τη Θράκη στους Βούλγαρους φασίστες. Η μάχη ξεκίνησε στις 7 Ιούλη απ' τη Θεσσαλονίκη. Χιλιάδες νέοι και πλήθη λαού ξεκίνησαν με διαδήλωση από την Αποστόλου Παύλου. Το ίδιο βράδυ στη Νεάπολη μιλούν, σε συγκέντρωση λαού και νεολαίας, στελέχη του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ , ξεσηκώνοντας την πόλη. Τις επόμενες μέρες, σε Επτάλοφο, Νεάπολη, Τούμπα, Καλαμαριά κινητοποιούνται 50.000 λαού. Στις 10 Ιούλη κηρύσσεται παλλαϊκή απεργία. Την ίδια μέρα ξεσηκώνεται το Κιλκίς. Στις 17 η Εδεσσα, τα Γιαννιτσά. Ολη η Μακεδονία, με πρωτοπόρους το ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ , δίνει τη μάχη ενάντια στο διαμελισμό της χώρας.
Τη μάχη αυτή, όμως, την έκρινε η ασύγκριτη σε μαζικότητα και μαχητικότητα διαδήλωση του λαού της Αθήνας, στις 22 Ιούλη 1943. Σε αυτή την πρωτοφανέρωτη μεγαλειώδη διαδήλωση, χιλιάδες λαού πλημμύρισαν το κέντρο της πρωτεύουσας. Σε αυτή τη μάχη, οι κατακτητές ήταν αποφασισμένοι να χτυπήσουν. Τη στιγμή που οι σημαίες έχουν φτάσει στην οδό Ομήρου, μπροστά στην Τράπεζα της Ελλάδας, τα τανκς έρχονται. Μια ξανθιά κοπέλα ορμά με τη σημαία και την ανεμίζει μπροστά απ' το τανκ. Μια ριπή τη ρίχνει κάτω νεκρή. Και οι ερπύστριες περνούνε πάνω απ' το άψυχο κορμί της. Ηταν η Παναγιώτα Σταθοπούλου. Μια άλλη ΕΠΟΝίτισσα ορμά στο τανκ, σκαρφαλώνει και χτυπά τον τανκίστα στο πρόσωπο. Μια σφαίρα, τη ρίχνει κι αυτή νεκρή. Ηταν η Κούλα Λίλη.
Στο ρεπορτάζ για τη μεγάλη διαδήλωση, η «Νέα Γενιά» γράφει: «Στη μεγάλη διαδήλωση της 22/7 πέσανε ηρωικά οι ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες: Μ. Καλοζύμης εφαρμοστής στη ΒΙΟ, Παναγιώτα Σταθοπούλου, Θώμης Χατζηθωμάς, σπουδαστής, Αντωνιάδου, φοιτήτρια. Ορκιζόμαστε να εκδικηθούμε το θάνατο των συναγωνιστών μας».
Οι ΕΠΟΝίτες και οι ΕΠΟΝίτισσες που έπεσαν στη μάχη έφτασαν τους 22. Ομως η επέκταση της βουλγαρικής κατοχής σ' ολόκληρη τη Μακεδονία ματαιώθηκε!
Το «κάστρο»
Το μέγεθος του ηρωικού αγώνα της Εθνικής Αντίστασης κατά των κατακτητών πρέπει να προσμετρηθεί και το δυσθεώρητο μπόι τριών αμούστακων παλικαριών 17-18 χρονών, ΕΠΟΝιτών, που μετέτρεψαν ένα χαμόσπιτο στον Υμηττό σε «κάστρο».
Στις 28 Απρίλη 1944, ένα τάγμα Γερμανών κατακτητών περικυκλώνει ένα μικρό σπίτι στον Υμηττό, στο οποίο φυλάσσεται ο οπλισμός του ΕΛΑΣ της περιοχής. Οι κατακτητές δεν ήξεραν ούτε πόσοι, ούτε ποιοι το φύλαγαν. Θεωρούσαν όμως ότι ήταν ζήτημα λίγων λεπτών για να παραδοθούν όσοι βρίσκονταν μέσα.
Το σπίτι το προστάτευαν τρεις ΕΠΟΝίτες. Ο Δημήτρης Αυγέρης, 18 χρονών και οι Θάνος Κιοκμενίδης και Κώστας Φολτόπουλος, 17 χρονών. Οι τρεις τους ξεκίνησαν μια λυσσαλέα μάχη ενάντια στις γερμανικές δυνάμεις, κρατώντας αυτές σε απόσταση 500 μέτρων από το σπίτι. Υπερασπίζονταν το σπίτι και ταυτόχρονα κατέστρεφαν τον οπλισμό, για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού. Η μάχη κράτησε μέχρι αργά το απόγευμα, πολεμώντας απέναντι σε 200 πάνοπλους Γερμανούς.Ω Ο Κώστας και ο Θάνος βρήκαν το θάνατο υπερασπιζόμενοι το «κάστρο». Ο Δημήτρης - αφού είχε καταστραφεί το μεγαλύτερο μέρος του οπλισμού - αναγκάστηκε να βγει αφού οι Γερμανοί έριξαν καπνογόνα και τον δολοφόνησαν εκεί, εν ψυχρώ. Τα τρία παλικάρια είχαν νικήσει...
Απεργίες και σαμποτάζ
Η ΕΠΟΝ , όμως, εκτός απ' τις ηρωικές μάχες στο πλευρό του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, στις πόλεις και τα βουνά, καθοδήγησε την εργαζόμενη νεολαία σε ασταμάτητο σαμποτάζ στις εγκαταστάσεις και τα εργοστάσια των ναζί. «Τα εργαζόμενα νιάτα ενωμένα ολοκληρωτικά στην ΕΠΟΝ κωλυσιεργούσαν συστηματικά στην παραγωγική μηχανή του εχθρού», αναφέρεται στην Εκθεση του ΚΣ της ΕΠΟΝ , προς το Παγκόσμιο Συμβούλιο Νέων.
Συγκεκριμένα, σημειώνει ότι ένας ΕΠΟΝίτης εργάτης στον Πειραιά, ανατίναξε ένα γερμανικό καράβι και δήλωσε στον πρόεδρο του δικαστηρίου, που τον καταδίκασε σε θάνατο, πως λυπόταν που δεν μπόρεσε να ανατινάξει περισσότερα. Στο εργοστάσιο της «Φορντ», που κατασκεύαζε κινητήρες αεροπλάνων για τους Γερμανούς, οι επονίτες εργάτες ρίξαν την παραγωγή από 6 τη μέρα σε 2. Στο εργοστάσιο Μαλτσινιώτη, κατέστρεψαν δεκάδες κινητήρες, ρίχνοντας καρφιά στις μηχανές.
«Σ' όλα τα πολεμικά εργοστάσια του κατακτητή», σημειώνεται, «στην Αθήνα, στον Πειραιά, στην Ελευσίνα, στα μεταλλεία της υπαίθρου, οργανώθηκαν απεργίες μέσα σε συνθήκες αφόρητης τρομοκρατίας. Το καλοκαίρι του '44 οι επονίτες παίξανε αποφασιστικό ρόλο στην οριστική εγκατάλειψη των πολεμικών εργοστασίων απ' τους εργάτες και εκμηδένισαν τη γερμανική παραγωγή».
Το εκπολιτιστικό έργο της ΕΠΟΝ
Μέσα στην κλαγγή της μάχης, όμως, η ΕΠΟΝ , επιτέλεσε ένα δύσκολο έργο, που παραμένει φωτεινός σηματοδότης μέχρι και σήμερα. Πρόκειται για τη γιγάντια εκπολιτιστική δραστηριότητά της. Σχολεία και σχολές. Θέατρο και διασκέδαση. Διάδοση του αθλητισμού και των αθλητικών ιδεωδών σε συνδυασμό με τη μάχη κατά των ναρκωτικών. Πρωτοφανής εκδοτική δραστηριότητα. Ολα αυτά, αποτελούν τις κύριες δραστηριότητες της ΕΠΟΝ , στα χρόνια της δράσης της.
Ξεχωριστή και η συνεισφορά της στη συνολική ανάπτυξη του εκπαιδευτικού έργου. Είναι χαρακτηριστικό ότι στη διάρκεια του αντάρτικου αγώνα δημιούργησε γεωργικές σχολές, 3 στη Ρούμελη και 2 στη Θεσσαλία. Παράλληλα, με τη συνεργασία των πιο φωτισμένων παιδαγωγών της Ελλάδας, μελέτησε ολόκληρο το εκπαιδευτικό πρόβλημα της χώρας και πρόγραμμα, που άρχισε να μπαίνει σε εφαρμογή από την Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ).
Γράφτηκαν σχολικά βιβλία με σύγχρονο προοδευτικό πνεύμα. Δύο αναγνωστικά για το Δημοτικό, το ένα με τίτλο «Τ' αετόπουλα» για τη Γ' και Δ' τάξη και το άλλο με τίτλο «Ελεύθερη Ελλάδα» για την Ε' και ΣΤ' τάξη. Τα βιβλία αυτά τυπώθηκαν σε 100.000 αντίτυπα και μοιράστηκαν - για πρώτη φορά στην ιστορία του ελληνικού κράτους - δωρεάν σε όλους τους μαθητές της Ελεύθερης Ελλάδας.
Η ανάπτυξη του θεάτρου ήταν πρωτόγνωρη για τα δεδομένα της εποχής. Να πως το ΚΣ της ΕΠΟΝ περιγράφει αυτή τη δραστηριότητα: «Δημιούργησε εκατοντάδες θέατρα σε όλη την Ελλάδα, όπου για πρώτη φορά τα νιάτα κι ο λαός, ιδιαίτερα της υπαίθρου, ένιωσαν τη χαρά της τέχνης. Εκατοντάδες χορωδίες νέων, θεατρικοί όμιλοι, εκπολιτιστικά συνεργεία, δούλεψαν ως το πιο ξεκομμένο απ' τη ζωή και τον πολιτισμό ορεινό χωριουδάκι, για να εμψυχώσουν, ν' ανακουφίσουν και να δώσουν χαρά και κέφι στο βασανισμένο λαό και τα νιάτα, που πολεμούσαν για τη λευτεριά».
Το θέατρο, τόσο στο βουνό με τους ερασιτεχνικούς θιάσους των ΕΠΟΝιτών, όσο και στις πόλεις και μετά την αποχώρηση των κατακτητών, έπαιξε σπουδαίο ρόλο, όχι μόνο στη σωστή ψυχαγωγία των νέων, αλλά και στην πνευματική τους ανάπτυξη. Παίχτηκαν έργα γραμμένα από τον Βασ. Ρώτα, τον Γερ. Σταύρου, τον Γιώργο Κοτζιούλα, που επενδύθηκαν μουσικά και με τη συμμετοχή του μουσικοσυνθέτη Αλέκου Ξένου.
Η ΕΠΟΝ, όμως, έδωσε μεγάλη προσοχή και στην ενίσχυση και ανάπτυξη του αθλητισμού. Δημιουργήθηκαν εκατοντάδες αθλητικές ομάδες σε όλη τη χώρα. Ζωντάνεψε ο κλασικός αθλητισμός. Αναπτύχθηκε το ποδόσφαιρο και οι άλλες αθλοπαιδιές, σε σωστές βάσεις, τις υγιούς άμιλλας. Τις αρχές της ΕΠΟΝ για την ανάπτυξη ενός μαζικού υγιούς αθλητισμού τις ακολούθησαν - εκτός από τους οπαδούς του ερασιτεχνικού αθλητισμού - και οι επίσημες πανελλαδικές αθλητικές οργανώσεις.
Παράλληλα εκατοντάδες χιλιάδες ΕΠΟΝίτες, ΕΠΟΝίτισσες και Αετόπουλα, δούλεψαν με ενθουσιασμό στο έργο της ανοικοδόμησης χωριών, δρόμων, γεφυριών κλπ. Μεγάλες μάχες δόθηκαν για τις αναδασώσεις, για την καταπολέμηση των λοιμωδών νόσων.
Η μάχη κατά των ναρκωτικών
Ομως, η μεγαλύτερη μάχη που έδωσε η ΕΠΟΝ, ήταν μάχη κατά των ναρκωτικών. Με ειδική καμπάνια μέσα από τις σελίδες του δημοσιογραφικού οργάνου του ΚΣ της Οργάνωσης, τη «Νέα Γενιά», αποκρούστηκε ο κίνδυνος των ναρκωτικών. Αντιγράφουμε από το περιοδικό: «ΟΧΙ ΧΑΣΙΣ ΑΛΛΑ ΕΚΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΣΤΗ ΝΕΟΛΑΙΑ! Η ζωή των νέων δε βρίσκεται στους "ντεκέδες" όπου παραμονεύει ο πιο φρικτός θάνατος, αλλά:
Στον αθλητισμό που θα τους χαρίσει σιδερένια κορμιά.
Στις λέσχες και τις βιβλιοθήκες που θα τους μορφώσουν.
Στις εκδρομές που τους φέρουν κοντά στην όμορφη και χαρούμενη Ελληνική φύση.
Στις πολιτισμένες συντροφιές και γιορτές που θα τους γεμίσουν αισιοδοξία.
Στις χορωδίες, τις φιλολογικές και καλλιτεχνικές συγκεντρώσεις που θα τους χαρίσουν ψυχική υγεία, δύναμη κι αγνή χαρά.
Μονάχα έτσι θα χτυπήσουμε στη ρίζα της τη διαφθορά. Μονάχα έτσι θα φτιάξουμε Ελληνόπουλα άξια της πατρίδας μας, με γερές ψυχές σε γερά κορμιά, γεμάτα δημιουργική δραστηριότητα, καμάρι των γονιών τους κι ελπίδα του Εθνους μας».
Εκδοτική δραστηριότητα
Τεράστια ήταν και η εκδοτική δραστηριότητα της ΕΠΟΝ . Οπως ήδη αναφέρθηκε, η «Νέα Γενιά» το δημοσιογραφικό όργανο του ΚΣ της ΕΠΟΝ εκδόθηκε το Μάρτη του 1943. Τον Απρίλη του 1946, η κυκλοφορία της είχε φτάσει τις 45.000 φύλλα, γεγονός πρωτοφανές για για τον περιοδικό Τύπο της χώρας.
Κάτι τέτοιο, φυσικά, δεν μπορούσε παρά να εγείρει την επίθεση της αντίδρασης. Με κυβερνητική διαταγή απαγορεύεται η κυκλοφορία της στις πόλεις, στα χωριά, στα σχολεία, στα πανεπιστήμια. Η διακίνησή της γίνεται στο κέντρο των Αθήνας, Πειραιά, Θεσσαλονίκης και Ηρακλείου Κρήτης. Η «Νέα Γενιά» κλείνει οριστικά τον Οκτώβρη του 1947, με την ένταση των εκβιασμών και διώξεων στο συντακτικό προσωπικό της εφημερίδας.
Να σημειωθεί ότι αμέσως μετά την ίδρυση της ΕΠΟΝ , η αύξηση των εντύπων είναι αλματώδης. Μέσα σε ένα χρόνο ο ΕΠΟΝίτικο Τύπος καλύπτει το 83,5% του συνόλου των αντιστασιακών εντύπων. Μόνο στη Θεσσαλία, για παράδειγμα, το 1943, η ΕΠΟΝ εκδίδει 166 παράνομα περιοδικά.
Η ΕΠΟΝ το Δεκέμβρη
Η πορεία της ΕΠΟΝ είναι άρρηκτα δεμένη και συνυφασμένη με τον αγώνα του λαού και της νεολαίας προς την απελευθέρωση. Ετσι, όταν ο λαός ρίχτηκε στην ηρωική Μάχη του Δεκέμβρη, ενάντια στους Αγγλους ιμπεριαλιστές και την ντόπια αντίδραση, η ΕΠΟΝ , βρέθηκε στην πρωτοπορία της μάχης, στα οδοφράγματα, στο πλευρό του λαού.
«Ολος ο κόσμος ήτανε ενάντια στους "συμμάχους" Αγγλους και τους Ελληνες συνεργάτες τους», περιγράφει η Πετρ. Νικολοπούλου, στο έργο της «Μια ΕΠΟΝίτισσα θυμάται...». «Με την καθοδήγηση του ΕΛΑΣ και με την αγανάκτηση που είχε ο λαός ξεσηκώθηκε σε μια διαδήλωση απαιτώντας την πραγματική λευτεριά του, την ανεξαρτησία, τη δικαιοσύνη. Τραβούσαν για το Σύνταγμα, με τα συνθήματά τους. Μια λαοθάλασσα ξεχύθηκε στους δρόμους. Η Αστυνομία χτύπησε στο ψαχνό με λύσσα. Ο λαός διώχτηκε λες και ζητούσε κάτι παράνομο. Την Ανεξαρτησία, και την Αξιοπρέπειά του. Τραβήχτηκε στις γειτονιές, έστησε οδοφράγματα, ολημερίς και ολονυχτίς. Με πέτρες, τούβλα, ό,τι έβρισκε».
Στο μεγάλο αυτό αγώνα των 33 ημερών τα νιάτα της Αθήνας και του Πειραιά, αναδείχτηκαν σε μαχητές με ασύγκριτο ηρωισμό. Και μόνο ο χαιρετισμός της Αμερικανικής Δημοκρατικής Νεολαίας «Πολεμάτε σαν πολίτες της ανθρωπότητας», θα έφτανε για να δούμε το μέγεθος του αγώνα των ΕΠΟΝιτών και ΕΠΟΝιτισσών, στο πλευρό των δυνάμεων του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, εκείνες τις, γεμάτες αίμα, μέρες.
Το 1ο Συνέδριο
Την Κυριακή 13 Ιανουαρίου 1946, πλήθος νέων, κατά ομάδες κι απ' όλες τις περιοχές της Ελλάδας, συρρέει στο θέατρο «Απόλλων». Η απόφαση του συνεδρίου καταπιανόταν με όλα τα φλέγοντα προβλήματα των νέων της εποχής, από τα πιο απλά, μέχρι και τα πιο σύνθετα.
 |
| Φωτογραφία από την έναρξη των εργασιών του Συνεδρίου. |
Η Ημερήσια Διάταξη του Συνεδρίου περιλάμβανε τα παρακάτω θέματα:
1. Η Παγκόσμια Συνδιάσκεψη Νέων και η προσχώρηση της ΕΠΟΝ στην ΠΟΔΝ. Εισηγητής ο Στ. Γιαννακόπουλος.
2. Η δράση της ΕΠΟΝ και το πρόβλημα της ενότητας της νέας γενιάς. Εισηγητής ο Φ. Βέτας.
3. Η πνευματική και σωματική διάπλαση της νέας γενιάς. Εισηγητής Ν. Ακριτίδης.
4. Εγκριση καταστατικού της ΕΠΟΝ.
5. Εκλογή νέου Κεντρικού Συμβουλίου.
Στην απόφαση του Συνεδρίου, ανάμεσα στα άλλα, αναφερόταν:
«Προβάλλοντας στην ελληνική νεολαία και στο έθνος μας το πρόγραμμά μας αυτό δηλώνουμε πως θα επιδιώξουμε με όλες μας τις δυνάμεις να συνεργαστούμε με τις αρχές, με τις οργανώσεις και με κάθε πολίτη, σε ό,τι αφορά τη σωματική και πνευματική ανάπτυξη της νέας γενιάς. Δηλώνουμε πως θα συνεχίσουμε με ενθουσιασμό και πίστη τον αγώνα για να δημιουργήσουμε το νέο Ελληνα, τον ελεύθερο, δημιουργικό και αισιόδοξο οικοδόμο της νέας ελληνικής Δημοκρατίας. Το νέο Ελληνα, συνεχιστή των καλύτερων εθνικών παραδόσεων. Δημιουργικό φορέα των κατακτήσεων του ανθρώπινου πολιτισμού. Πιστό στρατιώτη της ιδέας του έθνους της ειρήνης, πρόμαχο της Λαϊκής Δημοκρατίας. Αξιο δουλευτή του χεριού και του πνεύματος, για την ανοικοδόμηση της πατρίδας μας και για τη δημιουργία ενός ανώτερου νεοελληνικού πολιτισμού».
Η αντίδραση επιτίθεται στην ΕΠΟΝ
Οπως ήταν αναμενόμενο, για μια τέτοια οργάνωση νεολαίας, που αφύπνιζε τη νέα γενιά και ζητούσε απ' αυτή να σταθεί στο πλευρό του λαού, να αγωνιστεί για μια πραγματικά ελεύθερη Ελλάδα, το ξενόδουλο μεταβαρικιζιανό καθεστώς δεν μπορούσε παρά να νιώθει οργή και μίσος.
Τα ιδανικά της οργανωμένης πάλης που εμφύσησε στη νεολαία, ήταν αρκετά για να ανησυχήσουν το κράτος και το παρακράτος, που έβαλαν σε εφαρμογή τα σχέδια εξόντωσης της ΕΠΟΝ . Ετσι, το 1946, πάνω από 1.500 ΕΠΟΝίτες δολοφονούνται. Χιλιάδες σέρνονται στα Στρατοδικεία. Αλλοι πηγαίνουν στις φυλακές και στις εξορίες.
Στις 28 Φλεβάρη του 1947, με απόφαση του Πρωτοδικείου της Αθήνας, αποφασίζεται η διάλυση της ΕΠΟΝ . Ανάμεσα στις κατηγορίες είναι ότι προσπάθησε να ...«υποκλέψει το μυστικό της ατομικής βόμβας» και να το παραδώσει στους Σοβιετικούς! Η πρόταση της παραπομπής έγινε από τον τότε νομάρχη Αττικής Σχοινά.
Παρ' όλες τις διώξεις, η ΕΠΟΝ δε διαλύεται και περνά στην παρανομία όπου συνεχίζει τον αγώνα της. Στα τέλη του 1947 με τον περιβόητο Νόμο 509 τίθεται εκτός νόμου.
Αντί επιλόγου
Η ιστορία της ΕΠΟΝ , είναι γεμάτη χρυσές σελίδες, αγώνων και θυσιών. Ιστορία που, παρά τις διώξεις, παρά τις επιθέσεις που δέχτηκε, από την ντόπια και ξένη αντίδραση, δεν μπόρεσαν να την εκτοπίσουν από τη συλλογική συνείδηση της νέας γενιάς, στο διάβα των χρόνων. Οι μάχες που έδωσαν οι ΕΠΟΝίτες και οι ΕΠΟΝίτισσες, δεν ήταν μόνο στα πεδία των μαχών, στο πλάι του ΕΛΑΣ. Ηταν κύρια μάχες για το κέρδισμα της νεολαίας και τη συστράτευσή της στις αγωνιστικές αξίες ζωής, που αντηχούν μέχρι και σήμερα στο πέρασμα των χρόνων. Οι αγώνες της ΕΠΟΝ , τα ιδανικά της και οι θυσίες της, μεταλαμπαδεύτηκαν γενιά με γενιά μέχρι και το σήμερα...
ΠΗΓΕΣ:
1. «ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ» - ΟΡΓΑΝΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΟΝ (Νοέμβρης 1944 - Σεπτέμβρης 1946) Συλλογή Φύλλων σε Φωτογραφική Ανατύπωση. Εκδόσεις «ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ», 2007.
2. Αφιερώματα «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ» στην ΕΠΟΝ (24 Φλεβάρη 2002, 13 Γενάρη 2002, 27 Απρίλη 2003, 22 Φλεβάρη 2004, 21 Ιούλη 2002, 2 Μάρτη 2003, 23 Φλεβάρη 2003)
3. «Συμβολή στην Ιστορία της ΕΠΟΝ », Πέτρου Ανταίου, Εκδόσεις «Καστανιώτη», 1977
1. «ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ» - ΟΡΓΑΝΟ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΟΝ (Νοέμβρης 1944 - Σεπτέμβρης 1946) Συλλογή Φύλλων σε Φωτογραφική Ανατύπωση. Εκδόσεις «ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ», 2007.
2. Αφιερώματα «ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ» στην ΕΠΟΝ (24 Φλεβάρη 2002, 13 Γενάρη 2002, 27 Απρίλη 2003, 22 Φλεβάρη 2004, 21 Ιούλη 2002, 2 Μάρτη 2003, 23 Φλεβάρη 2003)
3. «Συμβολή στην Ιστορία της ΕΠΟΝ », Πέτρου Ανταίου, Εκδόσεις «Καστανιώτη», 1977
