Η “Καταγωγή των Ειδών”: Η έκδοση ενός βιβλίου που καθόρισε την επιστήμη της εξέλιξης
Στις 24/11/1859 εκδόθηκε ένα έργο που καθόρισε την επιστήμη και θεμελίωσε την υλιστική θεωρία της εξέλιξης του οργανικού κόσμου πάνω στη Γη.
Πρόκειται για το βιβλίο «Η Καταγωγή των Ειδών» του Άγγλου επιστήμονα, Κάρολου Δαρβίνου (1809-1882). Με το βιβλίο αυτό έθεσε τις βάσεις της εξελικτικής βιολογίας και εισήγαγε τη θεωρία ότι οι πληθυσμοί εξελίσσονται από γενιά σε γενιά με τη διαδικασία της φυσικής επιλογής.
Με το έργο του «Η καταγωγή των ειδών» θεμελίωσε τη θεωρία της εξέλιξης, που υποστηρίζει την προέλευση των σύγχρονων ποικίλων ειδών από κοινούς προγόνους και εξηγεί την εξέλιξή τους με το μηχανισμό της φυσικής επιλογής, σύμφωνα με την οποία επικρατούν πληθυσμιακά οι απόγονοι των διαφόρων ειδών, που τα χαρακτηριστικά τους ευνοούν τη βέλτιστη προσαρμογή στις αλλαγές των παραγόντων του περιβάλλοντός τους.
Στο έργο του αυτό, ο Δαρβίνος κατέγραψε τα συμπεράσματα από τις παρατηρήσεις που έκανε κατά το πολυετές ταξίδι του στα νησιά Γκαλαπάγκος.
Παρατήρησε εκεί ότι τα πουλιά από το ένα νησί στο άλλο έμοιαζαν, αλλά δεν ήταν τα ίδια, καθώς είχαν διαφορές στο χρώμα ή στο ράμφος κ.ο.κ. Αντίστοιχα, πολλά φυτά στα νησιά μοιάζανε με αυτά των κοντινών ηπειρωτικών περιοχών κι ας ανήκαν σε άλλα είδη.
Ολες αυτές οι ομοιότητες και οι διαφορές μπορούσαν να εξηγηθούν μόνο αν τα διάφορα είδη είχαν αναπτυχθεί από κοινούς προγόνους, που στο διάβα των χρόνων γίνονταν διαφορετικά μέσα από μικρές μεταβολές. Ανέδειξε έτσι το μηχανισμό της εξέλιξης, εξηγώντας το πώς ένα είδος δίνει ένα άλλο με αλλαγές.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι η θεωρία της εξέλιξης των όντων και του πλανήτη προϋπήρξε του Δαρβίνου.
Ήδη, ο Ηράκλειτος (6ος αιώνας π.Χ.), με το γνωστό φιλοσοφικό του απόφθεγμα «Τα πάντα ρεί», προσπάθησε να εξηγήσει ότι τίποτα στη φύση δεν είναι σταθερό, όλα κινούνται και όλα μεταβάλλονται.
Ο κόσμος, έλεγε, είναι σαν το ρεύμα του ποταμού που συνέχεια μεταβάλλεται και δεν μπορείς να το δεις δυο φορές και να είναι το ίδιο.
Επίσης, ο Εμπεδοκλής, στο σύγγραμμα του «Περί φύσεως», τονίζει ότι τα φυτά εμφανίστηκαν στη γη πρώτα από τα ζώα και πως ζώα και φυτά διαμορφώθηκαν εξελικτικά σε διάφορα είδη.
Ο Λένιν έγραψε σχετικά: «Ο Δαρβίνος έβαλε τέρμα στην άποψη που υποστήριζε πως τα είδη των ζώων και των ανθρώπων δε συνδέονται καθόλου μεταξύ τους και πως χρωστιούνται σε τυχαίες αιτίες, γιατί “δημιουργήθηκαν από το θεό”.
Ηταν ο πρώτος που έβαλε τη βιολογία πάνω σε βάσεις απόλυτα επιστημονικές και καθόρισε πώς έγινε η εξέλιξη των ειδών και σε ποια σχέση διαδέχτηκαν το ένα το άλλο».
Ετσι, ο άνθρωπος δε δημιουργήθηκε με κάποιο υπερφυσικό τρόπο, αλλά είναι το αποτέλεσμα της εξελικτικής διαδικασίας στο ζωικό βασίλειο.
Φυσικά, ο άνθρωπος δεν είναι απευθείας απόγονος του πιθήκου, όπως διαστρεβλώνεται συχνά η ιστορία της προέλευσης του ανθρώπου. Οι άνθρωποι και οι πίθηκοι είναι διαφορετικοί κλάδοι του ίδιου δέντρου, θα μπορούσαμε να πούμε.
Στα βάθη του παρελθόντος, κάποιοι ανθρωπόμορφοι πίθηκοι ήταν οι κοινοί πρόγονοι και των δύο αυτών ειδών.
Ο Δαρβίνος άθελά του - καθότι ο ίδιος ήταν βαθύτατα πιστός και θρησκευόμενος - κατέστησε «περιττό» το ρόλο του Θεού στη «δημιουργία» του ανθρώπου, ξεσηκώνοντας έτσι τη μήνη της εκκλησίας.
Βέβαια, οι σχετικές ιδεαλιστικές και σκοταδιστικές θεωρήσεις καλά κρατούν έως σήμερα.
Είναι χαρακτηριστική η αντιεπιστημονική θεώρηση περί «ευφυούς σχεδιασμού», μιας επιστημονικοφανούς αναβίωσης του παραδοσιακού τελεολογικού επιχειρήματος για την ύπαρξη Θεού (ο Θεός υπάρχει επειδή πρέπει να υπάρχει μια πρώτη αιτία), σύμφωνα με την οποία το πολυσύνθετο φαινόμενο της ζωής δεν μπορεί παρά να είναι αποτέλεσμα της «ευφυούς» ενός τέλειου, ανώτερου όντος κι όχι της τυχαιότητας.
Ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, έχει γίνει μεγάλος ντόρος, που έχει οδηγήσει σε αρκετές περιπτώσεις να θεωρείται - μετά από δικαστικές αποφάσεις - εφάμιλλη της θεωρίας της εξέλιξης και οι δάσκαλοι να υποχρεούνται να διδάσκουν στους μαθητές και τις δύο.
Αλλά και στη χώρα μας, είναι γνωστά τα σκοταδιστικά κηρύγματα εναντίον της θεωρίας του Δαρβίνου από διάφορους ιεράρχες.
Αλλωστε, δεν πρέπει να αμελούμε ότι, έτσι όπως είναι διαρθρωμένη η σχολική ύλη, οι μαθητές σχεδόν ποτέ δε φτάνουν να διδάσκονται την εξέλιξη. Τυχαίο, άραγε;
Μαρξισμός και δαρβινισμός
Η δαρβινική θεωρία αποτέλεσε την κορωνίδα της επιστημονικής σκέψης στη βιολογία έως εκείνο τον καιρό, επιβεβαιώνοντας ότι τα πάντα στη φύση βρίσκονται σε μια διαδικασία συνεχούς αλλαγής και εξέλιξης.
Οι Μαρξ και Ενγκελς εκτιμούσαν βαθύτατα τις ανακαλύψεις του Δαρβίνου, που αποδείκνυαν επιστημονικά ότι η ανθρωπότητα είχε αναδυθεί από το ζωικό βασίλειο.
Θεωρούσαν, μάλιστα, ότι η θεωρία του Δαρβίνου αποτελούσε έναν από τους προπομπούς, στο επίπεδο των φυσικών επιστημών, που συνέβαλαν στη γέννηση του διαλεκτικού υλισμού.
Ο Ενγκελς τόνιζε ότι η θεωρία του Δαρβίνου ήταν για τη βιολογία αυτό που ήταν για την ιστορία η ανακάλυψη από τον Μαρξ των αντικειμενικών νόμων που καθορίζουν την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη.
Οι Μαρξ και Ενγκελς όχι μόνο αποδέχτηκαν τη δαρβινική θεωρία της καταγωγής του ανθρώπου από προγονικά ζώα, αλλά ερμήνευσαν την ειδοποιό διαφορά του ανθρώπου από τα άλλα είδη, αναζητώντας στους υλικούς - κοινωνικούς όρους ζωής των πιθηκόμορφων προγόνων του την εξήγηση της ανωτερότητάς του.
Απέδειξαν έτσι ότι η «ανθρωποποίηση» είναι αποτέλεσμα, από ένα σημείο και έπειτα, αλλαγών στον τρόπο ζωής των προγόνων μας, με καθοριστικό το ρόλο της εργασίας, της συνειδητής αλλαγής από τον κοινωνικό άνθρωπο του φυσικού του περιβάλλοντος και μαζί και της ανθρώπινης φύσης.
Δαρβινισμός και κοινωνία
Αρκετοί σύγχρονοι αστοί κοινωνικοί επιστήμονες, επιδιώκουν να εξηγήσουν τα κοινωνικά φαινόμενα με όρους της δαρβινικής θεωρίας της φυσικής επιλογής (κοινωνικός δαρβινισμός), με επίκεντρο την «επιβίωση του ισχυρότερου».
Ο κοινωνικός δαρβινισμός εμφανίζεται ως ρεύμα τον 19ο αι. και αφορά στην εφαρμογή της δαρβινικής θεωρίας της φυσικής επιλογής στο κοινωνικοπολιτικό επίπεδο.
Ξεπήδησε από την ανάγκη της αστικής τάξης, που είχε πλέον εδραιώσει την κυριαρχία της, να καθυποτάξει την εργατική τάξη, που ζούσε υπό άθλιες συνθήκες.
Η πιο αποκρουστική εφαρμογή του ήταν στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και την ευγονική, με υποτιθέμενο στόχο την κατίσχυση της ανώτερης, άριας φυλής έναντι των «κατώτερων».
Πέραν αυτών, μια σειρά νεοδαρβινιστικές θεωρήσεις προσεγγίζουν τα κοινωνικά και οικονομικά φαινόμενα κατ’ αναλογία των μορφών οργάνωσης των πληθυσμών άλλων ζωντανών οργανισμών.
Οι θεωρήσεις αυτές συμπίπτουν με τον κοινωνικό δαρβινισμό στο ότι η επιδίωξη για καταπολέμηση της κοινωνικής (και τελικά ταξικής) ανισότητας παραβιάζει τη «φυσική εξέλιξη» των ανθρώπων και των πραγμάτων, που βασίζεται στον «αγώνα για επιβίωση» και, τελικά, οδηγεί στην υπερίσχυση του ισχυρότερου.
Αξίζει ν’ αναφέρουμε εδώ ότι ο Μαρξ και ο Ενγκελς είχαν ασκήσει πολεμική ενάντια σε ουσιαστικά παρόμοιες βιολογίστικες και κοινωνιολογίστικες απόψεις. Η διαλεκτική - υλιστική αντίληψη για τη γένεση του ανθρώπου και της κοινωνίας, που επεξεργάστηκαν, κατέρριψε το μύθο των μοναχικών αγρίων που “συμφώνησαν” να οργανωθούν σε κοινωνία, όπως επίσης και τη χυδαία αντίληψη της φυσικής φιλοσοφίας πως ο άνθρωπος εμπνεύστηκε το σχηματισμό κοινωνιών από παραδείγματα του ζωικού κόσμου.
Η μαρξιστική θεωρία της ανθρωποκοινωνιογένεσης αποκαλύπτει την καταγωγή και την εξέλιξη του ανθρώπου, τη σχέση ανάμεσα στο βιολογικό και το κοινωνικό στοιχείο στη ζωή του και στις δραστηριότητές του, τον κοινωνικό χαρακτήρα της εργασίας, και το ρόλο της στη γένεση και την προοδευτική ανάπτυξη της ανθρωπότητας».
Αντιδράσεις από τον κόσμο της θρησκείας
Οι νέες απόψεις για την καταγωγή του ανθρώπου και γενικότερα την εξέλιξη των ειδών, προκάλεσαν έντονες αντιδράσεις στο χώρο των πιστών της χριστιανικής θρησκείας.
Ουσιαστικά έθεταν υπό αμφισβήτηση την ιδέα της δημιουργίας του κόσμου από τον Θεό, όπως αυτή περιγράφεται στη Γένεση:
«Eν αρχή εποίησεν ο θεός τον ουρανόν και την γην και είπεν ο θεός γενηθήτω φως και εγένετο φως και είπεν ο θεός γενηθήτω στερέωμα εν μέσω του ύδατος ... και εποίησεν ο θεός τα θηρία της γης κατά γένος και τα κτήνη κατά γένος αυτών και πάντα τα ερπετά της γης κατά γένος και εποίησεν ο θεός τον άνθρωπον κατ΄ εικόνα θεού εποίησεν αυτόν άρσεν και θήλυ εποίησεν αυτούς .
Συγκρίνοντας τα αποσπάσματα από το πρώτο κεφάλαιο της Γένεσης, με τα όσα αναφέραμε παραπάνω περί εξέλιξης και φυσικής επιλογής, μπαίνει το εξής κρίσιμο ερώτημα:
τα ζώα, τα φυτά, ο άνθρωπος, αλλά και η φύση ολόκληρη δημιουργήθηκαν από το Θεό ή είναι προϊόν της εξέλιξης της ζωής στον πλανήτη γη;
Την απάντηση, βέβαια, μας τη δίνουν οι ανακαλύψεις της σύγχρονης βιολογίας.
Όπως λένε οι ειδικοί επιστήμονες, ποτέ μέχρι σήμερα, ούτε κατά τη διάρκεια της ζωής του Δαρβίνου, οι απόψεις του δεν ήταν τόσο επίκαιρες.
Η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος επιβεβαιώνει την κοινή καταγωγή ανθρώπου και ζώων, και οι εξελικτικές αλλαγές του DNA ερμηνεύουν την προοδευτική πολυπλοκότητα στο γονιδίωμα των ειδών.
Παρ’ όλα αυτά, οι εκκλησιαστικοί παράγοντες όλων των δογμάτων δυσκολεύονται να συμβιβαστούν με την ιδέα ότι υπάρχει «φυσική» και όχι «θεία» επιλογή.
Μάλιστα, οι πιο φανατικοί δεν είναι διατεθειμένοι ούτε καν να συζητήσουν ότι τα αποσπάσματα της Γενέσεως, που περιέχει η Παλαιά Διαθήκη, δεν είναι επιστημονικά θέσφατα.
Στην Αμερική υπάρχουν σήμερα τουλάχιστον 2000 σχολεία, στα οποία το μάθημα της φυσικής ιστορίας έχει αντικατασταθεί από τη διδασκαλία της creation science, της «επιστήμης της δημιουργίας», η οποία επιχειρεί να δώσει επιστημονική τεκμηρίωση στις διατυπώσεις της Βίβλου.
Πρόσφατα, στην πολιτεία Πενσυλβάνια των ΗΠΑ ο Δαρβίνος βρέθηκε για πολλές εβδομάδες στο προσκήνιο, λόγω της εμφάνισης της θεωρίας του «ευφυούς σχεδιασμού». Η θεωρία αυτή επιχειρεί να καταρρίψει τις ιδέες του Δαρβίνου για την καταγωγή και την εξέλιξη των ειδών με φυσική επιλογή επικαλούμενη τον ισχυρισμό ότι επειδή οι μορφές της ζωής είναι πολύ περίπλοκες για να έχουν διαμορφωθεί μέσα από φυσικές διαδικασίες, θα πρέπει να έχουν σχεδιαστεί από κάποια ανώτερη ευφυΐα, η οποία, σύμφωνα με τους οπαδούς της θεωρίας, δεν είναι άλλη από τον Θεό...
Κατιούσα
