η ανάπτυξη της εργατικής τάξης και του κινήματός της και ο ρόλος τους στην κοινωνική εξέλιξη,
σε αντιπαράθεση με τις θεωρίες για το “τέλος” της εργατικής τάξης και την ύπαρξη “νέων” επαναστατικών υποκειμένων.
πρέπει να συνοδεύεται και από την προώθηση κρίσιμων συμπερασμάτων για την πάλη της εργατικής τάξης για την ανατροπή της καπιταλιστικής κοινωνίας και την οικοδόμηση του σοσιαλισμού-κομμουνισμού.
Τι είναι η εργατική Πρωτομαγιά;
Η εξέγερση των εργατών των ΗΠΑ την 1η Μάη του 1886 στο Σικάγο με κεντρικό σύνθημα την καθιέρωση του 8ώρου
αποτελεί οξυμένη έκφραση των καθαρά αντίθετων συμφερόντων της εργατικής και της αστικής τάξης, στο έδαφος της ανεπτυγμένης καπιταλιστικής κοινωνίας.
Είναι μία ηρωική σελίδα στην ιστορία της ταξικής πάλης, αγώνας ορόσημο στην πορεία ανάπτυξης του εργατικού κινήματος, τη χειραφέτησή του από την αστική τάξη.
Η καθιέρωση της 1ης Μάη ως διεθνούς μέρας του αγώνα της εργατικής τάξης από το ιδρυτικό συνέδριο της Β’ Διεθνούς το 1889 αποτέλεσε έναυσμα ένδοξων αγώνων του παγκόσμιου προλεταριάτου.
Η κόκκινη Πρωτομαγιά είναι μέρα μνήμης και αγώνα για το εργατικό κίνημα.
Πώς διαμορφώνεται ιστορικά το εργατικό κίνημα;
Οι αστικές επαναστάσεις, από τα τέλη του 18ου αιώνα τράβηξαν στον πολιτικό αγώνα κατά της φεουδαρχίας και τη νεαρή τότε εργατική τάξη με τη φτωχή αγροτιά για τη συντριβή των ξεπερασμένων φεουδαρχικών σχέσεων.
Η ανάπτυξη και επέκταση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, η επέκταση της μισθωτής εργασίας συντέλεσαν και στην ανάπτυξη της ίδιας της εργατικής τάξης.
Μαζί με την αστική τάξη γεννιέται και ο “νεκροθάφτης” της, η εργατική τάξη και το κίνημά της.
Η ανάπτυξη του καπιταλισμού ανέπτυξε και τη βασική του αντίθεση,
την αντίθεση κεφαλαίου-εργασίας,
την αντίθεση ανάμεσα στα συμφέροντα της εργατικής και της αστικής τάξης.
Η εργατική τάξη έρχεται στο προσκήνιο της ταξικής πάλης, αρχικά μέσω των πρώτων εργατικών ενώσεων, των εργατικών συνδικάτων, δηλαδή με το κίνημα βελτίωσης των όρων ζωής της και διεκδίκησης ευνοϊκότερων όρων πώλησης της εργατικής δύναμης.
Το επίπεδο ανάπτυξης του καπιταλισμού το 19ο αιώνα, δεν είχε ακόμη διαμορφώσει τις συνθήκες ώστε η “νεαρή” τότε εργατική τάξη να διαμορφώσει ένα ολοκληρωμένο επαναστατικό πολιτικό σχέδιο, ένα πρόγραμμα για τη δική της εξουσία.
Η ανάπτυξη και όξυνση της αντίθεσης κεφαλαίου-εργασίας, στα μέσα του 19ου αιώνα βρήκε την πολιτική της έκφραση στην έκδοση,
το 1848, του πρώτου προγράμματος του κόμματος της εργατικής τάξης,
του “Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος”, που έγραψαν οι Μαρξ- Ένγκελς,
έργου ορόσημου για το κίνημα της εργατικής τάξης και για την πρωτοπορία της, το Κομμουνιστικό Κόμμα.
Εκεί αναφέρεται: «Ολόκληρη η κοινωνία όλο και περισσότερο χωρίζεται σε δύο μεγάλα αντίπαλα στρατόπεδα, σε δύο μεγάλες τάξεις, που βρίσκονται άμεσα αντιμέτωπες η μια με την άλλη: στην αστική τάξη και το προλεταριάτο».
Από πού προκύπτει ο πρωτοπόρος ρόλος της εργατικής τάξης;
Η εργατική τάξη είναι η τάξη που στερείται μέσων παραγωγής και είναι υποχρεωμένη να πουλάει την εργατική της δύναμη στην τάξη των ιδιοκτητών μέσων παραγωγής, των καπιταλιστών.
Οι καπιταλιστές την αγοράζουν, γιατί μέσω της “κατανάλωσής” της, δηλαδή της συνένωσής της με τα μέσα παραγωγής, παράγεται αξία μεγαλύτερη από αυτή που έχει η ίδια.
Έτσι, παρά το γεγονός ότι ο καπιταλιστής αγοράζει την εργατική δύναμη στην αξία της, του μένει το μεγαλύτερο κομμάτι της παραγόμενης αξίας, η υπεραξία.
Η σχέση κεφαλαιοκρατών – εργατών δεν περιορίζεται μόνο στη σχέση ανάμεσα στον ατομικό κεφαλαιοκράτη και τους εργάτες που ο ίδιος εκμεταλλεύεται.
Είναι σχέση ανάμεσα σε τάξεις. Οι κεφαλαιοκράτες ως σύνολο εκμεταλλεύονται την εργατική τάξη και τον πλούτο από το απλήρωτο προϊόν της εργασίας της.
Η εργατική τάξη είναι η βασική παραγωγική δύναμη της καπιταλιστικής κοινωνίας.
Είναι η τάξη που υφίσταται την καπιταλιστική εκμετάλλευση και που χωρίς αυτή δεν μπορεί να λειτουργήσει στο ελάχιστο η καπιταλιστική παραγωγή.
Η συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου σε μεγάλους μονοπωλιακούς ομίλους συνεπάγεται και τη συγκέντρωση του εργατικού δυναμικού, την κοινωνικοποίηση της εργασίας και της παραγωγής, καθιστά την εργατική τάξη το κέντρο και το νεύρο της παραγωγής και γενικότερα της οικονομίας.
Στη σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία, οι καπιταλιστές είναι μέτοχοι-παράσιτα, που δεν παίζουν κανένα ρόλο στην παραγωγή, η οποία θα μπορούσε να συνεχίζεται απρόσκοπτα χωρίς αυτούς.
Ο πρωτοπόρος ρόλος της εργατικής τάξης δεν καθορίζεται από το ποσοστιαίο μέγεθός της στον Οικονομικά Ενεργό Πληθυσμό,
αλλά από την ίδια τη θέση της στην κοινωνική παραγωγή.
Είναι αντικειμενικά η κινητήρια δύναμη της σοσιαλιστικής επανάστασης, γιατί είναι ο φορέας των νέων σχέσεων παραγωγής.
Μήπως σήμερα δεν υπάρχει εργατική τάξη, μήπως η κοινωνία όπου ζούσαν οι Μαρξ και Ένγκελς με αστούς και προλετάριους είναι παρελθόν;
Έχουν αναπτυχθεί εδώ και δεκαετίες διάφορες θεωρίες από αστούς και οπορτουνιστές,
που κοινό στόχο έχουν να “αποδείξουν”
ότι η εργατική τάξη δεν υφίσταται όπως την περίοδο των κλασικών του μαρξισμού-λενινισμού, για να καταλήξουν ότι δεν ισχύει η θεωρία της ταξικής πάλης.
Αξιοποιούν διάφορες αφορμές, κυρίως την εισαγωγή νέων τεχνολογιών στην παραγωγή, και κάνουν λόγο για “μεταβιομηχανική κοινωνία”, χρησιμοποιώντας διάφορες παραλλαγές.
Μία από τις παραλλαγές αυτές έχει ως κύριο στοιχείο ότι χαρακτηρίζει την κοινωνία
με κριτήριο το τεχνολογικό επίπεδο των μέσων παραγωγής και όχι τις σχέσεις παραγωγής.
Θεωρεί ως εργατική τάξη μόνο εκείνo το τμήμα της που εργάζεται χειρωνακτικά ή που εργάζεται στη μεταποίηση.
Η πραγματικότητα όμως είναι άλλη:
Πρώτον, την εργατική τάξη την αποτελούν οι εργαζόμενοι που βρίσκονται σε σχέση μισθωτής εκμετάλλευσης από το κεφάλαιο.
Δηλαδή δεν έχουν δικά τους μέσα παραγωγής, έχουν εκτελεστικό ρόλο στην παραγωγή, πληρώνονται με μισθό, άσχετα αν δουλεύουν στη μεταποίηση, στις τηλεπικοινωνίες, στο εμπόριο ή στον επισιτισμό.
Δεύτερον, η μαρξιστική θεωρία αποδεικνύει πως βιομηχανικός είναι κάθε κλάδος της κοινωνικής παραγωγής όπου παράγεται αξία και επομένως υπεραξία.
Δηλαδή πέρα από τη μεταποίηση, κλάδοι όπως της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών, των μεταφορών, που η αστική στατιστική τους κατατάσσει στις υπηρεσίες.
Επομένως σήμερα, με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, μπορούμε να μιλάμε για βιομηχανία πληροφορικής, βιομηχανία τηλεπικοινωνιών. Επομένως σε αυτούς τους τομείς η μισθωτή εργατική δύναμη, δηλαδή η εργατική τάξη, είναι η βασική παραγωγική δύναμη.
Άλλωστε, ο ίδιος ο Μαρξ στον καιρό του μιλά για βιομηχανία μεταφορών και για τις τηλεπικοινωνίες της εποχής (τηλέγραφο, ταχυδρομείο).
Με βάση την ενιαία χρήση των λενινιστικών κριτηρίων*, όχι μόνο δεν έχουμε συρρίκνωση της εργατικής τάξης (πόσο μάλλον “τέλος” της), αλλά διεύρυνσή της.
Σήμερα η εργατική τάξη είναι η πλειοψηφούσα κοινωνική δύναμη στην Ελλάδα, αλλά και σχεδόν σε όλες τις χώρες του κόσμου.
Βέβαια είναι υπαρκτή η διεύρυνση των εσωτερικών διαφορών της, όπως “ειδικευμένοι-ανειδίκευτοι”, “υψηλόμισθοι-χαμηλόμισθοι”, “εργαζόμενοι-άνεργοι”, με συλλογικές συμβάσεις ή με ευέλικτες εργασιακές σχέσεις.
Οι διαφορές αυτές, αν και φέρουν δυσκολίες στην ανάπτυξη του εργατικού κινήματος, δεν αναιρούν το ενιαίο συμφέρον της εργατικής τάξης απέναντι στο κεφάλαιο.
Υπάρχουν νέα επαναστατικά υποκείμενα και κινήματα;
Στη βάση αυτών των θεωριών, αναζητούνται από διάφορες οπορτουνιστικές δυνάμεις,
νέα επαναστατικά υποκείμενα, σε αντίθεση με το κίνημα της εργατικής τάξης, που παρουσιάζεται ως ξεπερασμένο.
Μερικά παραδείγματα είναι η “γενιά του άρθρου 16” στις φοιτητικές κινητοποιήσεις το 2006,
το “κίνημα της κουκούλας” το Δεκέμβρη του 2008,
το “κίνημα της πλατείας”,
κινήματα τύπου «Αραβικής Άνοιξης»
κ.λπ.
Ακόμα
κάνουν την εμφάνισή τους διάφορα «κινήματα» που με ποικιλία μορφών (ακόμα και διαδικτυακά) προτάσσουν διάφορες διεκδικήσεις, οι οποίες ακόμα και αν βασίζονται σε υπαρκτά προβλήματα, αποσπώνται από την ταξική τους ρίζα.
ανεξάρτητα από τα αιτήματά τους, συσκοτίζουν τον ταξικό χαρακτήρα των λαϊκών προβλημάτων, αντικειμενικά εμποδίζουν την ανάπτυξη της ταξικής πάλης.
Ορισμένες φορές στρέφονται και έμπρακτα απέναντι στο εργατικό κίνημα και το ΚΚ, αποτελώντας και χώρο “ζύμωσης” αντικομμουνιστικής προπαγάνδας και δράσης.
Το πραγματικά νέο και αναγκαίο σήμερα είναι οι παραγωγοί του κοινωνικού πλούτου να γίνουν και ιδιοκτήτες του.
Δηλαδή ο σοσιαλισμός-κομμουνισμός.
Τα παραπάνω «κινήματα» παλεύουν για την διαχείριση των προβλημάτων εντός του καπιταλισμού,
γι” αυτό αρνούνται και τον πρωτοπόρο επαναστατικό ρόλο της εργατικής τάξης.
Η εργατική τάξη είναι η πρωτοπόρα επαναστατική δύναμη από την θέση της στην παραγωγή,
είναι ο φορέας των νέων κομμουνιστικών σχέσεων παραγωγής.
Η αστική τάξη διαχρονικά επιδιώκει
να στοιχίζει την εργατική τάξη πίσω από τις δικές της επιδιώξεις, βαφτίζοντας “εθνικό στόχο” την εκάστοτε πολιτική που προωθεί τα δικά της συμφέροντα στο διεθνή ανταγωνισμό, είτε σε συνθήκες κρίσης, είτε ανάπτυξης.
Την περίοδο εμφάνισης και βαθέματος της κρίσης, τα κυβερνητικά κόμματα προπαγάνδιζαν τις θυσίες της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων ως αναγκαίες γιατί “όλοι μαζί τα φάγαμε” και “όλοι μαζί” πρέπει να πληρώσουμε.
Σήμερα, που εμφανίζεται το ενδεχόμενο ανάκαμψης της καπιταλιστικής οικονομίας με μεγάλες δυσκολίες να παραμένουν και γίνεται προσπάθεια εξόδου από την κρίση με αντίστοιχη προσαρμογή του μείγματος διαχείρισης,
η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ προσπαθεί να κερδίσει και να αξιοποιήσει τη λαϊκή στήριξη ως “χαρτί” για τη διαπραγμάτευση με τους εταίρους.
Είτε η διαπραγμάτευση καταλήξει σε κάποιο συμβιβασμό, είτε σε “ρήξη”, ο σίγουρος χαμένος είναι η εργατική τάξη.
Το κίνημά της δεν πρέπει να συμβιβαστεί με χαμηλές απαιτήσεις, να αποδεχτεί την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας ως δείκτη για την επαναφορά των απωλειών, που εκ των πραγμάτων οδηγεί στην υπεράσπιση των συμφερόντων της αστικής τάξης.
Στη σημαία του αγώνα πρέπει να βάλει τις σύγχρονες ανάγκες της, που γεννιούνται αντικειμενικά από τη δυνατότητα ικανοποίησής τους, αλλά μπορούν να καλυφθούν μόνο μέσα από τις σοσιαλιστικές σχέσεις παραγωγής.
*«Τάξεις ονομάζονται μεγάλες ομάδες ανθρώπων που ξεχωρίζουν μεταξύ τους από τη θέση που κατέχουν μέσα σε ένα καθορισμένο σύστημα της κοινωνικής παραγωγής,
από τη σχέση τους (στο μεγαλύτερο μέρος κατοχυρωμένη και διατυπωμένη σε νόμους) προς τα μέσα παραγωγής,
από το ρόλο τους στην κοινωνική οργάνωση της εργασίας και συνεπώς από τους τρόπους που ιδιοποιούνται τη μερίδα του κοινωνικού πλούτου που διαθέτουν και από το μέγεθος αυτής της μερίδας.
Τάξεις είναι οι ομάδες εκείνες ανθρώπων, που η μια μπορεί να ιδιοποιείται τη δουλειά της άλλης χάρη στη διαφορά της θέσης που κατέχει μέσα σ’ ένα καθορισμένο σύστημα της κοινωνικής οικονομίας.»
Β. Ι. Λένιν, «Μεγάλη Πρωτοβουλία», “Απαντα”, εκδ. “Σύγχρονη Εποχή”, τ. 39, σελ. 15
